Andijon mashinasozlik instituti «avtomatika va elektrotexnika» fakulteti «axborot texnologiy

Laboratoriya mashg’uloti №3

Mavzu: Paket Tracer dastur interfeysini o’rganish.

Ishdan maqsad: Texnik tizimlarda muhandislik masalalarini Paket Tracer yordamida yechishni o’rganish.

Topshiriq:

Nazariy qismni o’rganish.

Paket Tracer dasturida hujjatlar yaratish.

Paket Tracer dasturida hujjatlarni qayta ishlash

Bajarilgan ish haqida hisobot tayyorlash.

Nazariy qism

MySQL — bu eng mashhur va juda ko‘p foydalaniladigan ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi(MBBT) hisoblanadi. Bu tizim juda katta ma’lumotlar bilan ishlash uchun yaratilmagan, aksincha biroz kichik hajmdagi bazalar bilan katta tezlikda ishlash uchun yaratilgan. Uning asosiy ishlash doirasi, saytlar hisoblanadi. Hozirgi kunda juda ko‘p sayt va bloklarning ma’lumotlari aynan shu MBBT saqlanadi.

Ho‘sh, saytlarning nimalari bazada saqlanishi mumkin? Dastlab, ma’lumotlar saqlash uchun dasturchilar fayllardan foydalanishgan, ya’ni fayl ochilib kerakli ma’lumotlar u yerga saqlanib, kerakli paytda chaqirib ishlatilgan. Keyinchalik fayllardan voz kechilib(noqulayliklar yuzaga kelgan, ya’ni faylni ochish, o‘qish, yopish,.. ko‘p vaqtni olib qo‘ygan, u yerdan qidirish, xullas juda ko‘p), ma’lumotlar bazasiga o‘tilgan. Bazada saytdagi maqolalar, sayt foydalanuvchilari haqidagi ma’lumotlar, sayt kontentlari, qoldirilgan kommentariyalar, savol-javoblar, hisoblagich natijalari va shunga o‘xshash juda ko‘p ma’lumotlar saqlanadi. MySQL shunday ma’lumotlarni o‘zida saqlaydi.

MySQL— juda katta tezlikda ishlovchi va  qulay hisoblanadi. Bu tizimda ishlash juda sodda va uni o‘rganish qiyinchilik tug‘dirmaydi.

MySQL tizimi tcx kompaniyasi tomonidan, ma’lumotlarni tez qayta ishlash uchun korxona miqyosida ishlatishga yaratilgan. Keyinchalik ommalashib, saytlarning asosiy bazasi sifatida yoyildi.

So‘rovlar SQL tili orqali amalga oshiriladi. Bu MBBT relyatsion ma’lumotlar baza hisoblanadi. Bu degani baza jadvallar, jadvallar esa ustunlardan tashkil topgandir.

MySQL MBBTi 2 xil turdagi litsenziyaga ega. Birinchisi tekin, ya’ni MYSQLni ko‘chirib olish va ishlatish hech qanday harajat talab qilmaydi va GPL(GNU Public Licenseb, GNU) litsenziyasiga asoslanadi.  Ikkinchi turi, GPL shartiga ko‘ra, agar siz MySQL kodlarini biror dasturingizda ishlatsangiz,  bu dasturingiz ham GPL(tekin) bo‘lishi kerak. Bu esa dasturchiga to‘g‘ri kelmaydi. Shuning uchun, bu dasturingizni pullik qilishingiz uchun MySQL pullik litsenziyasini sotib olishingiz kerak.

MySQL logotipi delfin hisoblanadi. Bu delfinni ismi «Sakila»dir. Bu logotipni OpenSource tuzuvchilaridan biri Ambrose Twebaze ga tegishlidir.

MySQL juda ko‘p operatsion tizimlar bilan ishlay oladi. Bularni yozadigan bo‘lsam: AIX, BSDi, FreeBSD, HP-UX, Linux, Mac OS X, NetBSD, OpenBSD, OS/2 Warp, SGI IRIX, Solaris, SunOS, UnixWare, Windows 95, Windows 98, Windows NT, Windows 2000, Windows XP, Windows Server 2000, Windows Vista, Windows 7,…

MySQL shved korxonasi MySQl AB ga tegishli bo‘lgan, keyinchalik SUN firmasi MySQL ni o‘ziniki qilib olgan. Bir necha yil oldin esa, gigant korxonalardan biri Oracle, SUN firmasini sotib oldi va hozirda MySQL Oracle firmasi mahsuloti sifatida chiqib kelmoqda. Bu bir hisobda Microsoft SQL Server ga katta raqobatdosh ekanligini anglatadi.

MySQL bir necha serverlarning bir qismi hisoblanadi. Misol uchun, WAMP, AppServ, LAMP, Denwer,… Kliyentlar  MySQL serveriga ma’lum bir kutubxonalar orqali ulanadi. MySQL ga quyidagi dasturlash tillari ulanib ishlashi mumkin: Borland C++ builder, C, C++, Java, Perl, Php, Python, Ruby va boshqalar.

SQL so‘rovlari bilan ishlashni davom ettiramiz, agar sezayotgan bo‘lsangiz, borgan sari so‘rovlar qiyinlashib bormoqda. Bu maqolamiz so‘rov ichida so‘rov(podzapros) yozishga bag‘ishlanadi, ya’ni bir so‘rov ichida yana bir qism so‘rov ishtirok etadi. Bu maqola uchun bizga quyidagi «test» nomli jadval kerak bo‘ladi. Barcha kodlar Oracle 10g MBBTda sinab ko‘rilgan. Maqolada, asosiy so‘rovga faqat bir qiymatni qaytaradigan qism so‘rov haqida gaplashamiz.

Keling, avval bu so‘rovlar nima ekanligini bilib olaylik. Misol uchun siz, jadvaldan o‘yinchilarni ismini chiqarmoqchisiz, lekin hammasini emas, qaysiki tug‘ilgan yili biror o‘yinchini yilidan kichik bo‘lsin. Siz hamma o‘yinchilarni yilini bilmaysiz, faqat bittasini ko‘rinishidan kattaligini bilasiz, shu o‘yinchidan kichiklari kerak. Buning uchun biz ikkita so‘rov amalga oshirishimiz kerak, dastlab siz yoshi kattaroq deb o‘ylayotgan o‘yinchini yilini bilish kerak va undan kichkinalarini topib, ekranga chiqarish kerak. Yoshi kichik bo‘lish uchun, tug‘ilgan yili katta bo‘lish kerak.

Select year from test where name='Jonny';

Bu so‘rov natijasini eslab qolib(keling keyingi so‘rov uchun eslab qolgan yilni «aa» deylik),

Select name from test where year>aa;

Ko‘rib turganingizdek, 2 ta alohida so‘rov. Qism so‘rovlar shunaqangi ikkita so‘rovlarni birlashtirish uchun ishlatiladi. Qism so‘rovlar, asosiy so‘rovlarga natija yetkazib berish uchun foydalaniladi.

select name, year from test where year>(select year from test where name='Jonny');

«Jonny»ni yili aniqlanmoqda(1988), undan keyin shu yildan kattalar(yoshi bo‘yicha kichiklar) chiqarilmoqda.

Qism so‘rovga ega so‘rovlar tuzishda barcha solishtirish amallarni(amallar haqida) ishlatish mumkin: teng(=), katta(>), katta yoki teng(>=), kichik(<), kichik yoki teng(<=), teng emas(<>).

Agar jadvaldagi axborotlar murakkab ko‘rinishga ega bo‘lsa, qism so‘rovlarni bir necha bor ishlatish mumkin. Bunda bir necha ustundagi axborotlarga qism so‘rovlar orqali shartlar qo‘yiladi.

select id, name, year from test where id>(select id from test where name='Antonio') and year>(select year from test where name='Jonny');

So‘rovda, ham «id», ham «year» bo‘yicha qism so‘rov orqali shart qo‘yilmoqda. Bundan ko‘rinib turibdiki, qism so‘rovlarni «like», «and», «or», «not»(operatorlar haqida) singari operatorlar bilan ajratish mumkin ekan.

Endi qism so‘rovlarda guruhlash funksiyalarni(jamlash funksiyalari) ishlatamiz, ya’ni ular: min, max, count, avg, sum. Bu maqolada, faqat «max»ni misol qilib ko‘rsataman.

select ID, name, year from test where year=(select max(year)-1 from test);

Qism so‘rovdan eng kichik yoshdagi o‘yinchidan bir yosh kattasi aniqlashtirib olinmoqda va asosiy so‘rovda shu o‘yinchi haqida ma’lumot chiqarilmoqda. Guruhli funksiyalarni, shart qo‘yishda ishlatganda «having» kalit so‘zidan foydalaniladi, chunki «where» kalit so‘zi guruhli funksiyalar bilan ishlay olmaydi, ya’ni

select id, min(id), name from test group by name, id having min(id)>3;

Agar, «having» o‘rniga «where» ishlatsangiz, xatolik beradi. Bu operatorni qism so‘rovlar tuzishda ham ishlatish mumkin. select name, max(year) from test group by name having max(year)<(select max(year) from test where year<>1990)3;

Agar, «having» o‘rniga «where» ishlatsangiz, xatolik beradi. Bu operatorni qism so‘rovlar tuzishda ham ishlatish mumkin.

select name, max(year) from test group by name having max(year);

Eng katta yil(yoshi bo‘yicha eng kichik)da tug‘ilgan o‘yinchi qidirilmoqda, faqat uning tug‘ilgan yili «1990» yilga teng bo‘lishi kerak emas. Bu yerda guruhli funksiya bo‘lgani uchun, bir nechta natijalar chiqmoqda. Biz ko‘rayotgan jadval, bu misol uchun unchalik mos tushmadi, chunki bir hil axborotlardan bir nechtasi jadvalda mavjud bo‘lsa, so‘rov chiroyliroq chiqadi, lekin so‘rov tuzilishini shu jadval asosida ham tushunib olish mumkin.

Agar, qism so‘rovdan hech narsa qaytmasa, asosiy so‘rovda xatolik bermaydi, lekin hech qanday axborot ham chiqmaydi. Agar, qism so‘rovdan boshqa tipdagi qiymat chiqsa, unda xatolik haqida ma’lumot beriladi.

select name, id from test where year=(select year from test where name='Akmal');

Xatolik mavjud emas, faqat «no rows selected» yozuv.

select name, id from test where year=(select name from test where name='Jonny');

Xatolik, «error: invalid number«.