Andijon mashinasozlik instituti «avtomatika va elektrotexnika» fakulteti «axborot texnologiy

3.Tarmoq uskunalari.

Tarmoq uskunalarining vazifalari tarmoqlarda abonentlarni kommutatsiyalashning bir-biridan farq qilaigan uchta xili mavjud: kanallarni kommutatsiyalash (circuit switching), pa­ketlarni kommutatsiyalash (packet switching) va xabarlarni kommutatsiyalash (message switching) kabi xillari.

Keltirilgan kommutatsiyalash xillarining xar biri uzining afzalliklari va kamchiliklariga ega, ammo ko’pchilik mutaxasisslarning taxminlariga ko’ra kelajakda paketlarni kommutatsiyalashga aoslangan texnologiyalar ko’proq qo’llanilishi mumkin ekan.

Paketlarni kommutatsiyalashga xam, tarmoq uskunalarini kommutatsiyalashga xam aso­slangan tarmoqlarni boshqa bir belgisiga ko’ra - dinamik va doimiy kommu­tatsiyali tarmoqlarga ajratish mumkin.

Dinamik kommutatsiyalashga asoslangan tarmoq uskunalarirga - umumiy foydalanish uchun muljallangan telefon tarmoqlari, lokal kompyuter tarmoqlari va TSR/IP tarmoqlarini misol kilib keltirish mumkin.

Kanallarni kommutatsiyalashga asoslangan tarmoqlarda doimiy kommuta-

siyalash rejimi, alouida ajratilgan (dedicated) yoki arendaga berilgan (leased )

kanallar rejimi deb ataladi. Doimiy kommutatsiyalash rejimida ishlaydigan

tarmoqka misol kilib, sekundiga bir -necha gigabit tezlik bilan ishlaydigan va

ular asosida aloxida ajratilgan aloqa kanallari kuriladigan SD texnologiyasi

tarmoqlarini keltirish mumkin.

1-rasm. Abonentlarni kommutatsiyalashga asoslangan tarmoqning keng

tarkalgan tuzilish chizmasi.

X.25 va ATM kabi texnologiyalar asosida kurilgan tarmoqlar esa, ik kala rejimda xam ishlay olish imkoniyatiga egadir.

Aloqa chizigi, axborot signaldlari uzatiladigan fizik muxit, malumot - larni uzatish kurilmalari va oralik uskunalardan tashkil topgan buladi. Alotsa chizigi (line) alotsa kanali (channel) sinonim atamalar xisoblanadi.

Malumotlarni uzatish uchun muljallangan fizik muuit (medium ) de­ganda - kabel, ya’ni izolyatsiyalangan, ximoyalangan simlar va ularni kuril- malarga ulash uchun ishlatiladigan ulagichlar tuplami, xamda elektromagnit tulkinlar tarkalishi mumkin bo’lgan yer atmosferasi yoki kosmik fazo tushu­niladi.

Qanday uzatish muxitidan foydalanilishiga qarab aloqa chiqiklarining quyidagi xillari bo’lishi mumkin :

• 
  simli (xavo orkali utuvchi aloqa chiziklari);
  
• 
  kabeli (mis simli yoki optik tolali);
  
• 
  er va sun’iy yuldosh aloqa radiokanallari.
  

Malumotlarni uzatish tarmoq uskunalari (DCE - Data Circuit terminating Equipment) foydalanuvchilarning kompyuterlarini yoki lokal tarmoqlarini bevosita aloqa chiziklari bilan boglaydigan oralik uskunalardan iborat buladi. Malumotlarni uzatish uskunalari odatda aloqa chizigi tarkibiga kiritilgan buladi. Modemlar, ISDN tarmoqlarining terminal adapterla- ri, optik modemlar, rakamli kanallarga ulanish kurilmalari kabi kurilma- larni, DCEga misol kilib keltirish mumkin. Odatda DCE fizik satx dara- jasida ishlaydi, u kerakli shaklga va quvvatga ega bo’lgan signalni fizik muxitga uzatish va kabul kilish vazifalarini bajarishga ma’sul xisoblanadi.

Aloqa chizigi orkali uzatiladigan malumotlarni xosil kiluvchi, malumotlarni uzatish uskunalariga bevosita boglanuvchi, ya’ni aloqa chiziggidan foydalanuvchining uskunalari esa - malumotlar uosil tsilinadigan eng chekka tsurilma (DTE - Data Terminal Equipment) deb ataladi. DTEra misol qilib - kompyuterlarni, lokal tarmoq marshrutizatorlarini va qo’l tele- fonlarini keltirish mumkin. Bu qurilma aloqa chizigi tarkibiga kiritilmaydi.

Oraliq tarmoq uskunalari esa odatda katta uzunliklarga ega bo’lgan aloqa chiziklari tarkibida qo’llaniladi. Oraliq taroq uskunalar ikkita asosiy vazifani bajaradi:

• 
  signalni sifatini yaxshilash;
  
• 
  tarmoqning ikkita abonenti urtasida doimiy yoki uzok muddat ishlatila- digan tarkibiy aloqa kanalini yaratish.
  

Agar lokal tarmoqlarda tarmoq uskunalari adapteri boshqa kompyuterlardan kelayotgan signallarni oralik kuchaytirishsiz qabul qila olsa, tarmoqda oraliq uskunalar ishlatilmasligi mumkin, aks xolda takrorlovchi va kontsentrator kabi qurilmalardan foydalanishga to’gri keladi.

Global tarmoqlarda signallarni yuz va ming kilometrlab uzok -uzok masofalarga sifatli uzatib berish kerak buladi. SHuning uchun uzok maso- falarga chuzilgan aloqa chiziklarini ma’lum bir masofadan keyin o’rnatilgan signallarni kuchaytirish qurilmalarisiz kirib bo’lmaydi. Global tarmoqlarda multipleksor, demultipleksor va kommutator kabi oralik uskunalardan xam foydalanishga tugri keladi. Bu uskunalar yordamida yukorida keltirib utilgan vazifalardan ikkinchisi, ya’ni ikkita abonent urtasida uzatish muxitining kommutatsiyalanmaydigan kuchaytirgichli kabel- lar bulaklaridan iborat uzok muddatlarga muljallangan tarkibiy kanal xosil kilish vazifasi bajariladi. Bunday tarkibiy kanallarning ishlatish muddatlari bir oy, bir necha oylar yoki yillardan xam iborat bulishi mum kin.