Andijon davlat universiteti umumiy pedagogika kafedrasi ijtimoiy pedagogika

1.3-rasm. Bola sotsializatsiyasiga omillarning ta’siri chizmasi
Sotsium (yaqin muhit) – bola sotsiolizatsiyasi uchun muhim ahamiyatga ‘ga. Bu yaqin ijtimoiy muhitni bola asta-sekin o‘zlashtiradi. Boshida u (bola), asosan, oilada rivojlanadi, so‘ng yangi muhitlarni o‘zlashtiradi – maktabgacha muassasalar, maktab, maktabdan tashqari muassasalar, o‘rtoqlar davrasi, diskotekalar va h.k. Yosh o‘tgan sari bola tomonidan o‘zlashtirilgan ijtimoiy muhit “hududi” tobora kengayib boradi.
Bola rivojlanishida muhitning ta’siri-ijtimoiy pedagogikada sotsium, ijtimoiy muhit yaqin ijtimoiy muhit orqali bolaning umuman jamiyatga kirib borishi jarayoni nuqtai nazaridan ko‘rib chiqiladi. Sotsiumda inson munosabatlari va hayoti ijtimoiy hart-haroitlari o‘zaro ta’sir xususiyatiga ‘ga. Muhit – bu nafaqat ko‘cha, uy va buyumlar. Muhit – bu yana o‘ziga xos munosabat va qoidalar o‘ziga xos munosabat va qoidalar tizimiga ‘ga bo‘lgan turli xil insonlar birligi. SHuning uchun, bir tomondan inson unga (muhitga) nimadir o‘ziniki olib kiradi, ma’lum bir darajada unga ta’sir qiladi, uni o‘zgartiradi, lekin shu bilan birga muhit ham insonga ta’sir ko‘rsatadi, unga o‘z talablarini qo‘yadi.
Muhitning insonga bo‘lgan munosabati shu bilan aniqlanadiki, uning o‘zini tutishi qanchalik muhit ishonchiga to‘g‘ri keladi. Insonning o‘zini tutishi ko‘p holda jamiyatda u qanday o‘rinni ‘gallashi bilan aniqlanadi.
Inson jamiyatda bir vaqtda bir qancha o‘rinlarni ‘gallashi mumkin. Masalan, ayol kishi o‘qituvchi, rafiqa, ona, qiz bo‘lishi mumkin. Har bir tutgan o‘rin insonga muayyan bir talablarni qo‘yadi va shu bilan birga unga qandaydir huquqlarni beradi. Jamiyatda insonning o‘zini tutishi muayyan bir huquq va majburiyatlar bilan tavsiflanadi, sotsiologiyada bu ijtimoiy maqom deb ataladi.
Ba’zi bir maqomlar bizga tug‘ilishimizdan beriladi. Inson maqomi jinsi, millati, tug‘ilgan joyi, ism-harifi va boshqa omillardan kelib chiqadi. Bunday maqomlar tug‘ma yoki berilgan deb ataladi. Boshqalari esa insonning o‘zi mustaqil ravishda jamiyatda shaxsiy harakatlariga ko‘ra erishgani bilan aniqlanadi. Masalan, pedagog, vrach, muhandis maqomini inson kerakli kasbiy ta’lim yurtida o‘qigani va diplom olgani uchun oladi.