Andijon davlat universiteti maktabgacha pedagogika kafedrasi maktabgacha pedagogika

Milliy o’yinlar va ularning o’ziga xos xususiyatlari.
Ma'lumki, har bir xalq boy o’yin zahiralariga ega. O’zbek xalqi ham bundan mustasno emas. Xalq bag’rida minglab, hammaga ma'lum o’yinlar bilan bir qatorda, ayrim mintaqalarga xos o’yinlar ham bo’lgan. Ba'zan bir qishloq o’yinlari qo’shni qishloq o’yinlaridan farq qilgan. Bulardan tashqari o’zbek xalqining an'analari orasida turli yoshdagilar, turli jinsdagilar, yil fasllari, shahar va qishloqlarga xos o’yinlar tizimi ham bo’lgan.

O’yin odamlarga xos faoliyatning muayyan formalaridan biridir. O’yin tushunchasi yosh bolaning shaqildoq bilan bajaradigan oddiy harakatlaridan tortib, kattalarning to basketbol, voleybol, xokkey va boshqa juda ko’p sport turlarida amalga oshiradigan jismoniy faoliyatlarini o’z ichiga oladi.

O’yin shartli qo’yilgan maqsadga erishishga qaratilgan ongli faoliyatdir. O’yinda qandaydir moddiy boyliklar ishlab chiqarilmaydi. O’yinning maqsadi o’zida.

Hozirgi paytda o’yinning paydo bo’lishi va rivojlanishi haqida ikkita: materialistik va idealistik qarash mavjud. Materialistlarning fikricha o’yinni mehnat keltirib chiqaradi va uning rivojlanishini belgilaydi. Idealistlar esa o’yinni doimiy, o’zgarmas, deydilar va u mehnatga nisbatan birlamchi deb isbotlamoqchi bo’ladilar. Idealistik g’oya tarafdorlari o’yinda faqat tug’ma sezgilarnigina ko’radilar. O’yin va mehnatni bir-biriga qarama qarshi qo’yadilar. Odamlarning ongli o’yini va hayvonlarning ongsiz harakatlari orasidagi farqni ko’rmaydilar.

Xalq o’yinlari xalq ijodining o’ziga xos turi bo’lib, ko’p asrlik tarixga ega. Har bir xalqning o’z milliy o’yinlari mavjud. Ular o’sha xalqning madaniyati, urf-odatlari, ijodi, mehnat faoliyati asosida vujudga keladi. Shuningdek, o’zbek xalq milliy o’yinlari xalqimizning buyuk merosi sifatida qadim zamondan bugungi kungacha saqlanib va sayqallanib kelmoqda.

O’yin bola hayotida muhim o’rin tutadi. Ta'lim jarayonini o’yin shaklidan foydalangan xolda tashkil etish ko’zlangan maqsadlarga erishish imkoniyatini beradi.

O’yin tarbiyaviy ahamiyatga ham ega, chunki bu jarayondagi o’quvchilar o’zaro munosabatga kirishadilar, natijada ularning xulq-atvori, muomila madaniyatida ijobiy sifatlar shakllanadi va tarkib topadi.

O’yin. Bu tushuncha ostida olam jahon ma'no bor. U bolalarning doimiy yo’ldoshi, quvnoqlik, xushchakchaklik kabi ijobiy xis-tuyg’ularining bitmas-tuganmas manbaidir.

Lekin, o’yin bolalar uchun fakat ermak deb karalmasligi kerak. Bolalar hayotida o’yinning vazifasi bir muncha kengdir. Ota-bobolarimiz,

buyuk allomalar va mashxur pedagoglar bolalar o’yiniga yosh avlod ta'lim-tarbiyasida juda muxim rol o’ynovchi vosita deb karaganlar.

Bolaning o’sishi va rivojlanishi bilan o’yinlarning mazmuni o’zgaradi: o’yin faoliyati dastlabki bosqichlarda oddiy harakterda bo’lsa, keyinchalik u boyib boradi.

Hozirgi kunda o’yinlar ikki turga ajratiladi: harakatli o’yinlar; sport o’yinlar (harakatli o’yinlarga milliy harakatli o’yinlar ham kiradi).

Yugurishning har xil turlari: sakrash, otish va boshqa harakatlardan tashkil topgan o’yinlar harakatli o’yinlar deb ataladi. Harakatli o’yinlarda musobaqalar alohida o’yinchilar hamda komandalar o’rtasida qoidalar bo’yicha, sudyalar ishtirokida o’tkaziladi.

Harakatli o’yinlar o’z navbatida vazifalariga ko’ra uchga bo’linadi: davolash, hordiq chiqarish va o’quv o’yinlari.