Andijon davlat universiteti maktabgacha pedagogika kafedrasi maktabgacha pedagogika

4.Tarafma-taraf (komanda-komanda) bo‘lib, o‘tadigan o‘yinlar (masalan, “Oq terakmi-ko‘k terak”, “Botmon-botmon” kabilar). Bu o‘yinlar raqibga qarshi halol kurashish va jamoa a’zolarini hurmat qilish, maqsadga hamjihat bo‘lib, erishish kabi fazilatlarni tarbiyalagan.

VIII. Turli vositali o‘yinlar. Bu o‘yinlarni ikkiga bo‘lish mumkin: moddiy vositalar (ovunchoq, qo‘g‘irchoq, o‘yinchoq hamda tayoq, tosh, to‘p, yong‘oq kabilar) yordamida bajariladigan o‘yinlar; ma’naviy, badiiy-ifodali vositalar (fikr, so‘z, qo‘shiq, raqs, teatr kabilar) yordamida amalga oshiriladigan o‘yinlar.

Moddiy vositalar bilan bajariladigan o‘yinlarda to‘p, tosh, tayoq, suyak (oshiq), arqon, belbog‘ kabilardan foydalaniladi. Ko‘pincha foydalanadigan vosita o‘yin nomini belgilagan. To‘p yordamida “Poda to‘p”, “Qochar to‘p”, “To‘p devor”, “Shtanba”, “To‘p o‘yin” kabi, tosh yordamida “Chekimtosh”, “Bekki”, “Uch tosh”, “Besh tosh”, “Qirq tosh”, “Yuz tosh”, “Lappar” kabi, tayoq yordamida “Chillak”, “Dastak”, “Qadama tayoq” kabi, yong‘oq yordamida “Toqmi-juft”, “Dulki” kabi, suyak yordamida ”Oq suyak”, “Oshiq o‘yin” kabi, arqon yordamida “Arqon tortish”, belbog‘ yordamida “Belbog‘ tortish”, “Belbog‘ ustida kurash” kabi o‘yinlar o‘ynalgan.

O‘yin qurollarini (atributlarini) tayyorlash – bolalarning o‘sib-ulg‘ayishi uchun ham muhim bo‘lgan, u mehnat va mahoratni talab qilgan. Masalan, to‘pni-mol junidan, chillik, yog‘och ot kabilarni daraxt novdasidan tayyorlash jarayoni bolalarda mehnatsevarlikni rivojlantirgan. Bolalar o‘rtasida o‘yin qurollarini tayyorlash bo‘yicha norasmiy musobaqalar ham vujudga kelgan.

Ma’naviy, badiiy, ifodali o‘yinlarda nomoddiy vositalardan foydalanilgan. Masalan, agar o‘yin aqlni, bosh qotirishni taqozo etsa, “Boshqotirma o‘yin”; agar o‘yinda asosiy vosita so‘z bo‘lsa, “So‘z o‘yinlari”; agar o‘yin hayotiy hodisalar, voqealar, syujet, obraz orqali ifodalangan bo‘lsa, ularni- «Voqeaband» (teatrlashtirilgan) o‘yinlar; agar o‘yinda qo‘shiq asosiy vosita bo‘lsa, ularni “Qo‘shiqli o‘yinlar” deb atash mumkin.

Asosiy vosita o‘yin mazmuni, xarakteri, shakli, ko‘pincha turi va nomini belgilab beradi. Shu sababli ifodali, vositali o‘yinlar ichida so‘zli, qo‘shiqli, bahsli, voqeaband (taeatrlashgan) o‘yinlar alohida o‘rin tutadi.