Andijon davlat universiteti Filologiya fakulteti

Aytish mumkinki, an’anaviy tilshunoslikda tilning eng yuqori sathidagi eng oliy va oхirgi birlik gap deb qarab kelinadi.

• Polyak tilshunosi M.R.Mayenovaning ta’biri bilan aytganda, “Gap tugagan joyda tilshunoslik o’z kuzatishlarini tugatadi” .

• Har qanday so’zning ma’nosi aniq bir kontekstda reallik kasb etgani kabi gapning ham boshqa gaplar bilan munosabatidan tashqarida mazmunini хolis baholash mushkul.

Masalan, Sayyohlar ertaga o’sha shaharga boradilar gapidagi mazmunni anglash uchun undan oldin qo’llangan (yoki qo’llanishi mumkin bo’lgan), aytaylik, Samarqand shahrining tariхiy obidalari haqidagi film namoyish etildi. qabilidagi qandaydir gap bo’lishi lozim.

• Masalan, Sayyohlar ertaga o’sha shaharga boradilar gapidagi mazmunni anglash uchun undan oldin qo’llangan (yoki qo’llanishi mumkin bo’lgan), aytaylik, Samarqand shahrining tariхiy obidalari haqidagi film namoyish etildi. qabilidagi qandaydir gap bo’lishi lozim.

• Ko’rinadiki, birinchi gapni mutlaqo mustaqil kommunikativ birlik deb bo’lmaydi, demakki, tilshunoslik-ning chegarasi bu yerda tugamasligi, undan tashqariga chiqishi kerak.

Matn komponent-lari

Bir komponentli (so’zdan)

Ikki komponentli (so’z birikmasidan)

Bir necha komponentli (bir gapdan)

Matn komponentlari o’zaro 2 xil aloqaga kirishadi:

• kontakt aloqa
• distant aloqa

Oradan uchto’rt kun vaqt o’tdi. Bolaga telefonimni bergan edim. Qo’ng'iroq qilmadi. Bir kuni yana uyushmaga kelsam, xuddi o’sha kitob do’koni oldida turibdi (Sh.Xolmirzayev).

Bu matnda birinchi va ikkinchi, ikkinchi va uchinchi, uchinchi va to’rtinchi gaplar orasidagi aloqani kontakt (masofasiz) aloqa, birinchi va ushinchi, birinchi va to’rtinchi gaplar orasidagi aloqani distant (masofali) aloqa deymiz.