Анатомияси ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

ги п с о ф и л л
(юнон. г и п с о — устки; ф и л -
л о н — барг), яъни устки ёки гул ёнбарглар пайдо бўлади. 
Бу шаклининг анча соддалиги билан ўрта барглардан фарқ 
қилади (74-расм, 5—9). Тропик ўрмонларда ўсувчи ўсим- 
ликларнинг устки ёки гулёнбарглари қизил, қирмизи оқ 
рангда бўлиб, ҳашаротларни ўзига жалб этади (масалан, 
арумдошлар оиласидан Anthurium, Zantedeschia, кала ва 
бошқалар).
Бирор ўсимлик новдасидаги ёки поясидаги баргларнинг 
ҳар хил шаклда бўлишига 
гетер оф и л и я
(юнон. г е т е р о с — 
турлича) деб аталади. Бу айниқса, сувда ўсувчи ўсим- 
ликларда кўп учрайди. Бу ўсимликларнинг сув остидаги барг­
лари қирқилган ёки узун лентасимон, сувнинг юзасидаги 
барглари эса бутунлай бошқача шаклдалиги бундай ўзга- 
ришлари билан экологик шароитга мослашади. Масалан, 
ўқбаргнинг сув остидаги барглари бандсиз ва жуда \ам 
нозик лентасимон шаклда, сув юзасидаги барглари эса 
мустаҳкам банд ва барг шапалоғидан иборат. Сув остида­
ги ва сув юзасидаги барглар нафақат морфологик, ҳаггоки 
анатомик тузилиши жиҳатидан ҳам бир-биридан фарқ 
қилади.
Экологик шароит таъсирида ҳосил бўладиган гетеро­
филия ҳодисасини иссиқ хоналарда ўстирилган австралия 
акацияси мисолида кўриш мумкин. Намлик етарли бўлган- 
да униб чиққан ўсимтанинг уруғпаллаларидан кейин ри­
вожланадиган жуфт патсимон барглари, 
ф и л л о д и й
(юнон. 
фиплон — барг; эйдос — қиёфа) деб аталадиган баргга 
ўхшаган кенг барг бандида ҳосил бўлади (79-расм, 3). Ге­
терофилия тут, эвкалипт, ёввойи нок каби қуруқликда 
ўсувчи ўсимликларда ҳам кўринади.

---

19-расм.
Гетерофилия: 
1 —
сув айиқтовони, 
2 —
найзабарг, 
3 —
акация 
(Acacia melanoxylon); подв-сув остидаги барглар, 4-плав — сув бетндаги 
барглар; возд — ҳавои барглар; ф — феллодея.
6
-§. Б А РГ Н И Н Г И Ч К И (А НА ТОМ ИК) Т У З И Л И Ш И
Барг ўсимликнинг ер устки органи булиб, у ўсимлик- 
ларнинг тарихий тараққиёти даврида сув (намлик) шаро- 
итидан қуруқликка ўтмш жараёнида вужудга келган. Барг 
асосан юксак ўсимликлар учун хос бўлиб, ўсиш конуси­
нинг ён усимтасидан шаклланади.
Баргнинг анатомик тузилиши бажарадиган вазифасига 
боғлиқ бўлиб, yiiHHr пластиклигини (эгилувчанлигини) 
таъминлайди.

---

Барг гистологик элементларининг тузилишига новдага 
қараб жойлашиши, маълум даражада намлик, ёруғлик; 
ҳарорат, шамол, гупроқ шароити ва д сы и з сатҳига нисба­
тан ўрни таъсир қилади.
Нафақат ҳар хил ўсимликларда, ҳатто битта ўсимликда 
ҳам ҳар хил тузилишга эга бўлган баргларни учратиш мум­
кин. “Ёруғликда ва сояда ўсган барглар, ҳатто битта ўсим- 
лиқда ҳар хил ярусда жойлашган барглар бир-биридан фарқ 
қилади”,—деб кўрсатган эди В. Р. Заленский. Ўсимлик 
ҳаётини ташқи муҳит омиллари билан боғлиқ эканлиги 
тўғрисидаги аниқ далилларни фақат барг тузилишидаги 
тўқималарнинг бажарадиган вазифалари орқали аниқлаш 
мумкин. Барг шапалоғининг кўндаланг кесимида қуйида- 
ги эпидерма, мезофилл ва ўтказувчи тўқималарни кўриш 
мумкин (80-расм).