Анатомияси ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

С к л ер ен х и м а
(юнон. с к л е р о с — қаттиқ, мустаҳкам) 
тўқималари тузилиш и жиҳатидан колленхимадан ф арқ
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

40
-раем.
Герац (Geranium pratense) баргидаги ёғочлик толалари: 
A,
Б —
 кўндаланг кесмаси; 
В —
узунасига кесмаси; 
1
 — ҳужайра девори;
2 —
 сXIий пора; 
3
 — ҳужаЛра бўшлиғи.
қилади. Склеренхима тўқималарининг ҳужайралари тарақ- 
қиётнинг маълум бир даврида, прозенхима ш аклидаги 
ҳужайраларнинг такомиллашишидан ташкил топади ва бир 
хилда қалинлаш иб лигнин (лот. л и г н у м — ёғоч) модда- 
сини ш имиб, мустаҳкамланиб ёғочланади (40-расм). Н а-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

тиж ада ҳуж айралар т и р и к л и к хусусиятини йўқотади, 
бўшлиғи ҳаво билан тўлади. Ҳужайралар оралиғи одций 
поралар билан туташган. Ҳужайра пўсти жуда п и ш и қ ва 
эластик бўлиб, мустаҳкамлиги жиҳатидан пўлатга яқи н - 
дир.
Ҳужайра пўстида сувда эримайдиган мураккаб органик 
модда лигнинни тўпланиш и склеренхиманинг мустаҳкам- 
лигини янада ош иради. Л екин ёғочланиш ҳужайра пўсти- 
ни мўрт қилади. Айрим ҳолларда склеренхима ҳужайрала- 
ри ёғочланмасдан узунчоқ ингичка учли иплар (толалар) 
дан ташкил топади (масалан, зиғир).
Склеренхима тўқимаси асосан, икки хил: толалар (либ- 
риформ) ёки тош симон склереид ш аклда бўлади.
Толалар ёки либриформ (лот. л и б р и — луб, ф о р м а — 
шакл) ёғочланган мустаҳкам тўқималар, ингичкалаш ган 
прозенхима ҳужайраларидан ташкил топган, баъзан бир 
неча сантиметр узунликда бўлади. Ф лоэм а (ю нон. флой- 
ос — пўстлоқ) таркибида учрайдиган тўқималар — луб то­
ласи деб аталади. Ксилема (юнон. к с и л о н — ёғоч)да уч­
райдиган толалар либриформ деб аталади (40-расм). Улар 
луб толаларига нисбатан қисқароқ бўлиб ёғочланган. Э во­
лю ция ж араёнида либриформ толалари трахеидларнинг 
ёғочланган, узун ва ўткир учли ўлик хужайраларидан ке­
либ чиққан. Бу толалар бирпаллали ўсимликларда кўп 
учрайдиган механик тўқима ҳисобланади.
Луб толалари тўқимачилик саноатида муҳим аҳамиятга 
эга (зиғир, каноп, кендр, рами). Саноатда ишлатиладиган 
толаларнинг сифати уларнинг узунлиги ва ёғочланишига 
боғлиқ.
Склереид ёки тош симон тўқима, кўпинча паренхима 
ҳужайраларининг қўшимча равишда қалиилаш иш и ва қат- 
тиқлаш иш и натижасида вужудга келади, ҳамда пўстлоқ- 
лардаги арматурани маҳкамлайди. Улар бирламчи ва и к­
киламчи бўлади. Бирламчи склереидлар ҳосил қилувчи 
(меристема) тўқиманинг прокамбий (ю нон. п р о — ўрни- 
га, эвазига) ёки перицикл (юнон, п е р и — атроф; к и к -
л о с — айлана) дан, иккиламчиси эса, кам бий (лот. к а м - 
б и у м — алмаш иш ) хужайраларидан юзага келади. Скле­
реидлар к ў п и н ч а ю м ал о қ ёки ш о х л ан ган ш аклларда
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бўлиши мумкин. Бу­
ларнинг деворларида 
оддий поралар бўлиб, 
кўпинча ш охланган 
(4 1-расм ). Ю м ал оқ 
тош симон склереид- 
лар (нокда), ёғочлан- 
ган б р а х и с к л е р е и д
(ёнғокда), астроскле- 
реидлар (олча, олхў- 
ри ва бошқа данакли 
мевалар) бўлади.