Анатомияси ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

-раем.
Элодея н овдасининг учки меристемаси: 
А —
узунасига 
кесмаси; 
Б — ўс
иш конуси (таш қи куриниш и ва узунасига кесмаси);
В —
бирламчи меристема ҳужайралари; 
Г —
ш аклланган баргдаги 
паренхима ҳужайраси; / — ўсиш конуси; 
2
— барг бош ланғичи;
3
— учки куртак бўртмаси.
Бўлиниш натижасида ҳосил бўлган ёш ҳужайралар ёнма- 
ён жойлашади ва уларнинг пўсти ҳам чўзилади, лекин ҳе
1 
қачон бир-бирига халақит бермайди. Ёш ҳужайралар шакл­
ланиб, цитоплазмадан чиққан плазмодесма иплари ёрдами­
да бирлашади ва яхлит бир бугун 
симпластни 
ҳосил қилади 
М еристема ҳужайраларининг шакли хилма-хилдир 
кўпинча улар паренхиматик бўлиб, изодиаметрик куп кор­
рали шаклда учрайди (31-раем, г).
Апекал ёки бирламчи меристема ўсимлик органларидг 
жойлашиши бўйича 
учки 
меристема ҳисобланади. Бу ме- 
ристеманинг бўлиниши натижасида новда ва илдиз узу­
насига ҳамда ёнига қараб ўсади. Ўсимлик шохланиши вақ- 
тида ҳар қайси ён новда ва ён илдиз инициал ҳужайралар- 
дан ташкил топган меристемага эга бўлади.
Ён (латераль) меристемалар, апекал меристемасидан бир 
оз пастроқца жойлашган бўлиб, унинг фаолияти натижа­
сида ҳалқасимон қатлам юзага келади (31-раем, А, В). Б} 
ҳужайраларнинг бўлинишидан бирламчи камбий, пери- 
цикл ҳосил бўлади. Бошқа ён меристемалар (камбий
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

феллоген) кейинроқ юзага келади, шунинг учун ҳам улар­
ни шартли равишда иккиламчи меристема деб аталади. 
Кўпчилик вақтда иккиламчи меристема, масалан фелло­
ген, доимий тўқиманинг қайта такомиллашишидан юзага 
келади ва ўзидан ташқарида пўкак қатламини ҳосил қила- 
ди. Аммо, кўпчилик ғалладошлар вакилларида иккиламчи 
меристема бўлмайди ва ўсимликнинг пояси фақат бир­
ламчи меристемадан ташкил топади.
Одатда, ёш тўқималар апекал меристемадан 
акропетал 
(юнон. а к р о е — тепа, уч; п е т е р е — интилиш) тарзда 
юзага келади ва юқорига қараб ўсади. Акропетал ўсиш 
илдизларда яққол кўринади, лекин новдаларда бу қону- 
ният тез-тез бузилиб туради, чунки пояларда интеркаляр 
(лот. интеркаляр — орқага қўйиш, жойлаштириш) ўсиш 
бўғим оралиғида жойлашган меристемаларнинг бўлини- 
шидан ёш ҳужайралар юзага келади (масалан, ғалладош- 
ларда бўғим остида).
Бўғим оралиғидаги интеркаляр меристеманинг апекал 
ва латераль меристемалардан фарқи шундаки, биринчи­
дан бунда бир қанча элементлар (масалан, ўтказувчи) най- 
лар такомиллашмаган, иккинчидан ҳеч қачон инициал 
ҳужайралар бўлмайди. Ш унинг учун ҳам бўғин оралиғи- 
даги меристема вақгинчалик тўқима ҳисобланади. Улар 
кейинчалик доимий тўқималарга айланади.
Ёпиқ уруғли ўсимликларда барг пластинкаси базипе- 
таль (юнон. б а з и с . — асос, туб, таг; п е т е р е — интилиш) 
қисмлари ўртасида интеркаляр ўсиш юзага келганлигидан 
барг асоси ва банди ҳаммадан кейин пайдо бўлади.
Баъзан ўсимликнинг бирор органи ёки тўқимаси жа- 
роҳатланганда меристема тўқимаси ҳосил бўлади ва ши- 
кастланган жойнинг тикланишини таъминлайди. Шикаст- 
ланган жойга яқин жойлашган ҳаётчан ҳужайралар тако- 
миллашиб ҳосил қилувчи тўқима юзага келади ва ҳимоя 
қилувчи пўкакни ҳосил қилади.