Анатомияси ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим



Download 8,53 Mb.
Pdf ko'rish
bet49/207
Sana23.07.2022
Hajmi8,53 Mb.
#843010
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   207
Bog'liq
Botanika. O\'simliklar morfologiyasi va anatomiyasi (M.Ikromov va b.)

с-кўкпаранг, 
райҳон ва бошқа ўсимликлар) да 
учрайди. Эфир мойлари саноатда парфюмерия соҳасида 
кенг қўлланилади.
Протопласт таркибида углеводлар ҳам учрайди. Угле- 
водлар оддий ёки моносахарид ва мураккаб полисахарид- 
лардан иборат. Моносахаридлар (фруктоза, сахароза) сув­
да яхши эрийдиган моддалар. Полисахаридлар (крахмал 
доначалари клетчатка, целлюлоза). Ҳужайрада углеводлар 
модца алмашинуви жараёнида асосий энергия манбаидир. 
Углеводлар (пентозалар) дан рибоза ва дезоксирибоза РНК, 
Д Н К ва АТФ таркибига киради. Углеводлар хужайра тар­
кибидаги актив биологик моддалар билан боғланиб гли- 
козидлар, гликопротеид каби муҳим моддалар ҳосил қила- 
ди. Бу, хужайранинг молекуляр хоссалари ҳисобланади.
Ҳужайра ҳаётида АТФ (аденозинтрифосфат кислота- 
си) жуда муҳим аҳамиятга эга. У ҳужайрадаги энергияни 
ўзлаштиришда биологик макромолекулали моддаларни 
синтез этишда иштирок этади.
Тирик хужайра таркибида 60—90% микдорда сув бўлиб, 
унинг таркибида бошқа кимёвий моддалар эриган ҳолда 
учрайди.
Хужайранинг физикавий хоссалари — ҳажми, эластик- 
лиги сувга боғлиқ. Одатдаги ҳолатда хужайра тиғизлик, яъни 
эластик хусусиятга эга, унинг бу хусусияти хужайра суюқ- 
лигининг деворларига кўрсатадиган босимга боғлиқ бўла- 
ди. Шу босим эластик босимнинг суюқлик босими билан 
тенглашиб туради. Хужайранинг шундай одатдаги ҳолати- 
га 
тургор 
(лот. т у р г о р е — тўлиб тошмоқ) деб аталади.
Тирик ўсимлик ҳужайраларидаги тургор ҳолат сувга 
боғлиқ. Масалан, узиб олинган ўсимлик бир оз вақт ўтгач 
сўлий бошлайди. Чунки хужайрани тиғиз тутиб, чўзиб ту­
радиган вокуоладаги хужайра суви аста-секин буғланиб 
боради ва тўқима ўзининг ички тиғизлигини йўқотиб 
қўяди. Бу ҳодисага 
плазмолиз 
деб аталади. Сув эритувчи 
сифатида ҳам ниҳоятда муҳим аҳамиятга эга. Кўпгина 
моддалар хужайрага сувда эриган ҳолда шимилади, фой- 
даланган моддалар ҳам хужайрадан эритма ҳолида чиқа- 
рилади. Ҳужайрада рўй берадиган кимёвий реакциялар 
фақат сувли эритмада содир бўлади. Масалан, оқсиллар,
www.ziyouz.com kutubxonasi


ёғлар, углеводлар ва бошқа моддалар сув билан ўзаро кимё­
вий таъсир этиш натижасида парчаланади.
Ниҳоят, сув ҳужайрадаги иссикдик тақсимотида ва ис­
сикдик ажратишда муҳим роль ўйнайди. Ташқи муҳит \apo- 
рати пасайганда ёки кўтарилганда сув молекулалари ўрта- 
сида водород боғларининг узилиши ва янгитдан ҳосил 
бўлиши туфайли иссикдик ютилади ёки ажралиб чиқади.
Сувда эритмалар ҳолида жуда хилма-хил минерал туз- 
лар бўлади. Ҳужайра таркибида қуйидаги минерал тузлар: 
катионлардан — калий, натрий, кальций, магний; анион- 
лардан — кучсиз фосфор, хлор, карбон кислота қолдиқла- 
ри ва бошқа кўпгина тузлар бўлади. Бу тузлар ҳужайрада- 
ги физик-кимёвий жараёнлар учун зарур.
Анорганик тузларнинг ионлари ҳужайрадаги 
осмотик 
босимни, сув алмашувини ҳатто баъзилари ферментлар 
фаолиятини оширади.
Ўсимлик ҳужайра протопласта рангсиз, лекин унинг 
таркибий қисми пластидалар (хлоропласт, хромопластлар) 
яшил, қизил ёки пушти қизил рангда бўлади. Протопласт 
физик-кимёвий ҳолати жиҳатидан кўп фазали 
гидрозол 
каллоид 
(юнон. к а л л а — елим), яъни ёпиш қоқ ва ши- 
лимш иқ модцадан иборат бўлиб, унинг зичлик даражаси 
1.03—1.1. га тўғри келади.

Download 8,53 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   207




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish