144
-раем.
Андроцей хиллари:
А
—
тўрт стиллик (устунчали) чанг
чилар (бутгулдошлар);
Б
— ик-
кистиллик (лабгулдошлар);
В —
икки
тўдали
чангчилар
(дуккакдош лар);
Г —
ёпиш иб
найча ҳосил қилган чангчилар
(мураккабгудошлар).
www.ziyouz.com kutubxonasi
билан туташиб, чангчи найчаларини ҳосил қилади. Капа-
лакдошларда 9 чангчи туташади. Битгаси эса озод ҳолда
қолади (144-расм, В). Талайгина ўсимликларда чангчи ип
банди билан чангдонлар қўшилиб кетади (мураккабгул-
дошлар, қовоқгулдошлар). Ўз даврида К. Линней чангчи-
ларнинг турли-туман шаклда бўлишига асосланиб, ўзи-
нинг сунъий системасини тузишга муяссар бўлган.
Ҳар бир чангчи, чангчи ипи ва чангдондан иборат. Чанг
чи ипи баъзан жуда ҳам узун бўлиб, гулқўрғондан чиқиб
туради, айрим ҳолларда ингичка, қисқа (картошкада) ёки
мутлақо тараққий этмайди. Улар юмалоқ, ипсимон, ясси
ёки кенг (пиёздошларда) тукчалар билан қопланган (си-
гирқуйруқ, чиннигул, 145-расм). Ёпиқ-уруғли ўсимлик-
145
-раем.
Андроцей»чангчилар.
1
ва
2
— чангчилар (икки томондан
куриниши);
н
— чангчи ипи;
п
— чангдон; с — бирикма;
з —
тўла
етишмаган чангларнинг тасвирий кесмаси;
4 —
етишган ва очилган
чангчиларнинг тасвирий кесм аси, чап хоналардаги чанглар
курсатилмаган; J — чангнинг оптик кесмаси;
а
— вегетатив ядро;
г —
генератив ҳужайра.
www.ziyouz.com kutubxonasi
ларнинг аксариятида чангчилар, уларнинг катта кичикли-
гидан қатьи назар, фақат битта (томирланмайдиган) ўтка-
зувчи боғламга эга. Чангчилар шу боғламдан озиқланади
Чангдоннинг иккита уяси ёки хонаси бошланғич иг
билан туташган. Уларнинг ҳар бир ярим бўлаги тека деЕ
аталадиган тўсиқ билан чанг хонасига бўлинади, кейин
чалик бу хоналарда (145-расм, 3,4) микроспоралар ёы-
чангчилар ривожланади.
Чангдонда чанг етилгандан сўнг, унинг уяси ёки хона-
сидаги субэпидермис ҳужайрасининг ёрилиши туфайл*
очилади. Очилган чангдон ёруғи гулнинг ички томонип
(гинецейга) қарасаинтрорз(лот. и н т р о р з у м — ичкарига]
чангдон, ташқи томонга қараса экстрорз (лот. э к с т р о р -
з у м — ташқарига) чангдон деб аталади.
Талайгина ўсимликларда чангчилар гулнинг бошқг
қисмлари билан қўшилиб кетади. Масапан, орхисгулдош-
ларда чангчилар гинецей устунчаси билан бирикади, бошқг
ўсимликларда чангчи ипларининг пастки қисми гултожгг
ёки гулқўрғон билан қўшилади (лабгулдошлар, атиргул-
дошлар ва бошқа ўсимликлар).
Баъзи ўсимликларда чангчилар чанг ҳосил қилиш ху
сусиятини йўқотиб, баргсимон ёки нектар ҳолига айла
ниб қолган. Бундай наслсиз чангчилар стаминодий (лот
с т а м е н — эркаклик ип; юнон. э й д о с — туе, қиёфа) де£
аталади (чиннигул, шойигул, атиргул ва бошқа ўсимлик-
ларда).
Чангчиларнинг асосий вазифаси чангланиш учун зарур
чангларни ҳосил қилишдир. Лекин, баъзи ўсимликлардг
рангли чангдонлар борки, улар ҳашаротларни гулга жал£
қилади (акациялар, мимозалар, эвкалиптлар ва бошқалар)
Чангчиларнинг келиб чиқиши ва эволюцияси. Кўпчи-
лик олимларнинг фикрича, ҳозирги ёпиқ уруғли ўсимлик-
ларнинг чангчилари, очиқ уруғли содда аждодлари мик-
роспорофилларининг редукцияланишидан юзага келган
Демак, энг қадимги ўсимликлар чангчиларининг шаклк
барчага ўхшаш ясси бўлиши керак. Кейинги вақтда худди
шундай шакл тузилишга эга бўлган ўсимликлар кўпмева-
лилар орасидан топилган.
1942 йили Фиджи оролидан Degeneria vitiensis дегаъ
ўсимлик қазилма ҳолида топилган. Бу дарахтсимон ўсим-
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |