|
138
IV-BOB. TERINING TUZILISHI
Teri ko’p qavatli epiteliy to’qimasidan tashkil topgan bo’lib, odam tanasini
tashqi tomondan o’rab turadi. Uning sathi o’rta yoshli odamlarda 1,5-2 m gacha
bo’ladi. Terining qalinligi tananing turli sohalarida turlicha bo’ladi. Tananing orqa,
son, qo’lning kaft, oyoqning tovon soxalarida terining qalinligi 4 mm gacha, qovoq
terisi undan o’n marta yupqa - 0,4 mm bo’ladi. Teri uch qavatdan iborat:
1) epidermis - terining eng ustki qavati; 2) derma - asl teri qavati; 3) gipoderma -
teri osti yog’ qavati.
Epidermis epiteliy to’qimasining ko’p qavatli yassi hujayralaridan tashkil
topgan. Uning ustki qavatidagi hujayralar tez-tez emirilib (po’st tashlab), ularning
o’rniga yangi hujayralar hosil bo’lib turadi. Epidermisning ustki qavati har 7-11
kunda butunlay yangilanadi. Epidermisning qalinligi tananing turli joylarida
turlicha, ya`ni 0,1 mm dan to 1,5 mm gacha bo’ladi. Tananing ko’p ishqalanadigan
joylarida, ya`ni ko’lning kafti, oyoqning tovoni - kaft, panja yuzasida epidermis
qalin bo’ladi. Yosh bolalarda epidermis kattalarnikiga nisbatan yupqa bo’ladi.
Epidermisning xujayralari bazal qavatdan boshlanib,muguz qavatga tomon surilib
boradi.Vazal membranada joylashgan xujayralardan boshlab xisoblaganda
epidermis xujayralarini 5 qavatga ajratish mumkin.
1.
Bazal qavat xujayralari,
2.
Tikansimon xujayralar qavati,
3.
Donodor xujayralar qavati,
4.
Yaltiroq qavat
5.
Muguz qavat
Bazal qavat xujayralari mitoz yo‘li bilan bo‘linib ko‘payadi va keyingi qavat
xujayralariga aylanadi. Bazal qavat xujayralari tarkibida teriga rang beruvchi teri
pigmenti - melaninni sintezlovchi melonatsit xujayralar xam bo‘ladi.Epidermisning
xujayralari bazal membranadan uzoqlashgan sari ularning oziqlanishi buziladi va
ularda muguzlanish jarayoni boshlanadi.Muguzlanish natijasida epidermisning
139
yuqori qavatlarida muguz modda-keratin oqsili to‘planadi. Epidermisning
keratinga boy bo‘lgan yuqori qavat xujayralari tushib turadi.
Derma epidermisning tagida joylashgan bo’lib, biriktiruvchi to’qimadan
tashkil topgan, Unda juda ko’p mayda qon va limfa tomirlari, nerv tolalarining
uchlari, retseptorlar, soch va tuk ildizlari, ter va yog’ bezlari, mayda muskul
tolalari bo’ladi. Bu teri kavatining qalinligi ham epidermisga o’xshab tananing turli
joylarida har xil bo’ladi. Ko’p ishqalanadigan joylarda, ya`ni qo’l va oyoq kafti,
dumba, tirsak soxalarida qalin bo’yin, ko’l-oyoq bo’g’imlarining bukilish
sozhalarida yupqa bo’ladi. Gipoderma asl teri qavatining tagida joylashgan. Yog’
qavati ayollarda erkaklarga nisbatan qalinrok bo’ladi. Ko’pchilik odamda yoshi
keksaygan sari terining yog’ qavati qalinlashib boradi, chunki harakatlanish,
jismoniy ish bajarish kamayganligi, moddalar almashinuvining sekinlashishi
natijasida teri ostida yog’ ko’proq to’planadi. Terini rangi uning tarkibidagi
pigment miqdoriga bogliq. Ba’zi sohalarda (yorg‘oq, sut bezi so‘rg‘ichi atrofida,
uyatli lablar va anus atrofida) pigment ko‘proq to‘plangan.
Sochlar terini turli sohalarida turlicha qoplagan. Ular epidermis hosilasi
bo‘lib, teri usti qismi va ildizi tafovut qilinadi. Ildizi teri ichida joylashib, sochning
o‘suvchi kengaygan qismi soch piyozchasini hosil qiladi. Soch ildizi biriktiruvchi
to‘qimali qopcha ichida joylashadi. Bu qopcha ichiga yog‘ bezlarining chiqaruv
nayi ochiladi. Uni halqasimon muskullar o‘rab turadi. Sochning rangi uning
tarkibidagi pigmentga bog‘liq. Soch tarkibida havo pufakchalari paydo bo’lib,
pigment yo‘qolsa soch oqaradi.
Tirnoqlar epidermisni dag‘allashishidan paydo bo‘ladi. Bu tirnoqni o‘suvchi
qismi hisoblanadi. Tirnoqda tirnoq yorig‘ida joylashgan ildizi tanasi va tirnoq
o‘rnidan tashqarida joylashgan erkin chekkasi tafovut qilinadi. Tirnoqni ildizi va
yon tomonidan chegaralagan teri burmalarni tirnoq bolishlari deyiladi.
Teri hosilalariga ter, yog‘ va sut bezlari kiradi.
Ter bezlari oddiy naysimon bez bo‘lib, dermani chuqur qavatida joylashadi.
Ularning uzun chiqaruv nayi teri yuzasiga ochiladi. Ter bezlari terida bir xil
140
tarqalmagan. Ular qo‘ltiq osti, chov sohalari, qo‘l va oyoq kaftida ko‘p bo‘ladi. Ter
bezlari suyuqlik bilan birga turli modda almashinuvda hosil bo‘lgan moddalarni
ajratadi va termoregulyatsiyada katta ahamiyatga ega.
Yog‘ bezlari tuzilishi jihatidan oddiy alveolyar bezlar turkumiga kirib
so‘rgichsimon va to‘r qavat chegarasida joylashgan. Ularning naylari soch
qopchasiga ochiladi. Qo‘l va oyoq kaftida yog‘ bezlari yo‘q.
Sut bezi
Do'stlaringiz bilan baham: |
