Anatomiya 2014. indd

Buyrakning funksial sinamalari. Buyrakda siydikni hosil 

bo‘lishi qon plazmasini buyrak koptokchasi kapillyarlaridan kap-

sula bo‘sh lig‘iga ultrafiltratsiyasidan boshlanadi. Koptokcha fil-

tri plazmaning oqsildan boshqa barcha tarkibiy qismlari uchun 

o‘tkazuvchan. Filtr langan qonni hajmi koptokchaning olib keluv-

chi va olib ketuv chi qon tomirlardagi bosimning farqiga bog‘liq. 

Hosil bo‘lgan filtrat naychalardan o‘tib kuchli qayta so‘rilishga 

yoki reabsorbsiyaga uchraydi. Filtrlangan suvni 98 %, natriyni 

99 %, glukoza, amino kislotalar, fosfat, sulfatlarning ko‘p qismi 

va boshqalar reabsorbsiya qilinadi. Bu moddalarni va suvni qay-

ta so‘rilishi naychalardan o‘tayotgan qonning tarkibiga bog‘liq 

bo‘ladi va naychalar epiteliy hujayralarini faol fermentativ fao-

liyati yo‘li bilan amalga oshiriladi. Suv va natriyni reabsorbsiyasi 

gipofizning antidiuretik gormoni va buyrak usti bezining minera-

lokortikoid gormonlari bilan bosh qariladi.

Organizmga kerak moddalarni reabsorbsiya qilishdan tashqari 

naychalar epiteliyi organizm uchun yot bo‘lgan vodorod ionlarini va 

ammoniyni naychalar ichiga chiqaradi.

Buyrak buzilganida filtratsiya, reabsorbsiya va sekretsiya bu-

ziladi. Bu buzilishlarni aniqlash uchun birnecha funksional si-

namalar taklif etilgan. Ulardan eng soddasi siydikni zichligini 

va miqdorini uch soatlik qism larda aniqlashga asoslangan. Sutka 

---

275

davomida sog‘lom buyraklar orqali qabul qilingan suvning 80 % 

ajratib chiqariladi. Ayrim qismlarda zich moddalarning miqdori, 

zichligi 1008–1035 gacha o‘zgarib turadi.

Shuningdek, siydikni kunduzi va kechasi ajralishini – diu-

rezni tek shirishni ham ahamiyati katta. Sog‘lom odamlarda diu-

rez kechasi sezilarli kamayadi, siydikning konsentratsiyasi oshadi. 

Buyrakning faoliyati yetishmagan bemorlarda kechasidagi diurez 

kunduzgidan farq qilmaydi, ba’zi hollarda kuchayadi, bunda siy-

dikning zichligi biroz o‘zgaradi.