Anatomiya 2014. indd

To‘xtab – to‘xtab nafas olish. Himoyaviy moslanish reak-

siyalari sifatida reflektor ravishda paydo bo‘luvchi nafas olish rit-

mining buzilish laridan tashqari, uning nafas olishni idora qilishi-

ni izdan chiqishi tufayli paydo bo‘luvchi buzilishlar ham mavjud-

dir. Bu nafas markaziga ta’sir ko‘rsatuvchi markaziy nerv tizimi-

dagi turli patologik jarayonlar vaqtida kuzatiladi.

Og‘ir hollarda ular nafas markazining falaji tufayli o‘limga 

olib kelishi mumkin. To‘xtab-to‘xtab nafas olish Cheyn–Stoks, 

Biot va Kusmaul tipida nafas olishlari sifatida uchratiladi.

Cheyn–Stoks nafasi uchun nafas olish chuqurligining asta-sekin 

ortib borishi, so‘ng maksimumga yetishi, yana asta-sekin kamayib, 

yarim minutga yetar cho‘ziluvchi pauzaga o‘tilishi bilan xarakter-

lidir. Pauzadan so‘ng nafas olish yangitdan chuqurlasha boradi va 

pauza yana uzoq takrorlanadi va hokazo. Cheyn–Stoks nafasi miya 

qon aylanishining buzilishida, miya va uning pardalarini o‘smasida, 

bosh miya ichki bosimining ortganida, yuzaga kelishi mumkin.

---

262

Biot nafasi – odatda, mo‘tadil nafas olishda pauzalarning 

mavjud ligi bilan xarakterlanadi. Bunday nafas olish miya va uning 

pardalarida yallig‘lanish jarayonlari bo‘lganda, issiq urganda ba’zi 

zaharlanishlarda kuzatiladi.

Kussmaul nafasi – davomli pauzalar bilan kechuvchi chuqur 

talvasali ko‘rinishda namoyon bo‘ladi. U modda almashinuvi bu-

zilishi bilan bog‘liq intoksikatsiyalarda, uremiya, qandli diabetda 

kelib chiqishi mum kin.