Anatomiya 2014. indd

Ko‘zning yordamchi hosilalari 

harakatlantiruvchi, ko‘z yoshi 

apparati va himoyachi moslamalardan iborat.

Ko‘zning harakatlantiruvchi ap parati (210-rasm) ko‘z olmasi-

ning oltita ko‘ndalang targ‘il mu shaklardan iborat. Ko‘z olmasi-

ning to‘rtta to‘g‘ri (yuqorigi, pastki, lateral va medial) va ikkita 

210-rasm. Ko‘z olmasining mushaklari.

Yon tomondan ko‘rinishi:

1–ko‘z olmasi; 2–peshona suyagi; 3–ko‘z kosasi; 

4–yuqorigi qovoqni ko‘taruvchi mushak;

5–yuqorigi to‘g‘ri mushak; 6–lateral to‘g‘ri mu shak; 

7–umumiy pay halqasi; 8–ko‘ruv nervi; 9–pastki 

to‘g‘ri mu shak; 10–pastki qiyshiq mushak;

11–ustki jag‘ suyagi.

---

497

qiyshiq (yuqorigi va pastki) mushaklari tafovut qilinadi. Ularning 

beshtasi (pastki qiyshiq mushakdan boshqa) ko‘z kosasi tubida, 

ko‘ruv kanali atrofidagi suyak va suyak pardaga mustahkamlan-

gan umumiy pay halqadan boshlanadi. Bu umumiy pay halqa-

dan yuqo rigi qovoqni ko‘taruvchi mu shak

 

ham boshlanadi. Ko‘z 

olmasining yuqo rigi, pastki, lateral va medial to‘g‘ri mushaklari 

ko‘z kosasi devorlari bo‘ylab yo‘naladi va qisqa pay vositasida mu-

guz pardaning chekkasidan 5–8 mm orqaroqda skleraga birikadi.

Yuqorigi qiyshiq mushak ustki va ichki to‘g‘ri mushaklar o‘rta-

sida yo‘nalib, ingichka pay bilan g‘altak ustidan aylanib o‘tib, ko‘z 

olmasining ustki tashqi yuzasiga ekvatorning orqasiga birikadi.

Pastki qiyshiq mushsak ust ki jag‘ suyagining ko‘z kosasi yuza-

sidan burun-ko‘z yoshi kana li teshigi yonidan boshlanadi. U ko‘z 

olmasining ostki to‘g‘ri mu shagi o‘rtasidan yuqoriga va orqaga 

qiyshiq yo‘nalib, ko‘z olmasini tashqi yuzasiga ekvatorning orqa-

sida birikadi.

O‘ng va chap ko‘z olmalarini harakati muvafiqlashgan bo‘lib, 

ikkala ko‘zning harakati birgalikda bir tomonga va bir nuqtaga 

yo‘naladi. Ko‘z olmasining to‘g‘ri mushaklari qisqarganida, ko‘z 

olmasini o‘z tomoniga tortadi va qorachiqni o‘sha tomonga qara-

tadi. Yuqo rigi qiyshiq mu shak ko‘z olmasini va qorachiqni past ga 

va lateral tomonga bursa, pastki qiyshiq mushak yuqoriga va la-

teral tomonga buradi.

Ko‘z yoshi apparati ko‘z yoshi bezi, uning konyunktiva qop-

chasiga ochiladigan chiqaruv naychalari va ko‘z yoshini olib 

ketuv chi naylaridan iborat. Ko‘z yoshi bezi murakkab alveolyar 

naysimon bez turkumiga kirib, ko‘z kosasi ustki devorining tashqi 

burchagida yotadi. Uning 15 ga yaqin chiqaruv naychalari konyu-

nktiva yuqo ri gumbazining lateral qismida konyunktiva qopcha-

siga ochiladi. Ko‘z yoshi ko‘z olmasining oldingi qismini y uvib, 

qovoqlar chekkasi bo‘ylab ko‘zning medial burchagiga ko‘z yoshi 

ko‘liga tomon oqadi. Ko‘z yoshi ko‘li tubida joylash gan ko‘z yoshi 

so‘rg‘ichidan ko‘z yoshi nuqtalari orqali ustki va past ki ko‘z yoshi 

naychalari orqali ko‘z yoshi xaltachasiga o‘tadi. Ko‘z kosasining 

pastki medial burchagida o‘z nomidagi chuqurchada joylashgan 

ko‘z yoshi xaltachasi pastki burun yo‘lining oldingi qismiga ochi-

ladigan burun-ko‘z yoshi nayiga davom etadi.

Ko‘zning himoyachi hosilalariga qoshlar, kipriklar va qovoq-

lar kiradi. Qoshlar ko‘zni peshonadan oqib tushadigan terdan hi-

---

498

moya qiladi. Yuqorigi va pastki qovoqlarning erkin chekkalari-

da joylash gan kipriklar ko‘zni chang, yomg‘ir va qordan himoya 

qiladi. Yuqo rigi va past ki qovoq lar ko‘z olmasini old tomondan 

qop lab turgan teri burmalaridir. Ular yopilgan vaqtda ko‘z olma-

sini himoya qiladi. Qovoqlarning oldingi yuzasi

 

qavariq bo‘lib, 

terisi yupqa va nozik. Ko‘z olmasiga qaragan orqa yuzasi botiq 

bo‘lib, konyunktiva bilan qoplangan. Ularning oldingi chekkasi-

da 2–3 qator kipriklar joylashadi. Yuqorigi va pastki qovoqlar-

ning ichida zichligi tog‘aynikiga o‘xshagan biriktiruvchi to‘qi-

mali qatlam yuqorigi va pastki qovoqlar tog‘ayi, ko‘zning aylan-

ma mushagi, qon tomir lar va yuqorigi qovoqni ko‘taruvchi mu-

shak tutamlari yotadi.

 

Yuqorigi va pastki qovoqlarning chekkala-

ri ko‘ndalang ko‘z yorig‘ini chegaralaydi. Ular medial va lateral 

tomonda birikib, qovoqlar orasidagi medial va lateral bitishma-

sini hosil qiladi.

Konyunktiva och pushti rangli biriktiruvchi to‘qimadan ibo-

rat. Unda qovoqlarning ichidan qoplovchi

 

qovoqlarning konyukti-

va qavati va ko‘z olmasining oldingi yuzasiga o‘tib ketadigan ko‘z 

olmasining kon yunktiva qavati tafovut qilinadi. Ularning biridan 

biriga o‘tgan joyida botiqlik yuqorigi va pastki konyunktiva gum-

bazlari hosil bo‘ladi. Ko‘z yumilganida qovoqlarning konyunk-

tiva qavati bilan ko‘z olmasining konyuktiva qavati orasida tor 

bo‘shliq – konyunktiva qopchasi hosil bo‘ladi.