Anatomiya 2014. indd

Gipertrofiya

Gipertrofiya deb a’zo yoki uning qismi hajmining katta-

lashishiga ay tiladi. Odatda, gipertrofiyalangan a’zoning funksiyasi 

ham kuchayadi. Gipertrofiya, ko‘pincha, ammo hamma vaqt ham 

emas, kompensator mos lashish sifatida rivojlanadi. Gipertrofiya 

chin va soxta bo‘ladi. 

Chin gipertrofiyada a’zoni barcha tarkibiy qismlarini yoki fa-

ol parenximatoz qismining hajmi kattalashadi, to‘qima hujayrasi-

ning o‘lchami yoki hujayralar soni ortadi (giperplaziya). Ba’zan bir 

vaqt ning o‘zida ham u ham bu hol kuzatiladi. Chin gipertropiya 

funksional ish faoliyatini oshishi tufayli rivojlanadi, ammo to‘qi-

malarda moddalar almashinuvining neyrogumoral idora etilishi-

ning buzilishi bilan bog‘langan bo‘lishi ham mumkin. Bu, odat-

da, a’zo funksiyasining kuchayishi bilan o‘tadi. Soxta gipertropiya 

deb, a’zo hajmining undagi oraliq, ko‘pincha, yog‘ to‘qimasining 

o‘sib ketishi bilan bog‘liq bo‘lgan kattalashishiga aytiladi. A’zoning 

faol qismi – parenxima – soxta gipertrofiyada hatto kichrayishi 

mum kin. Masalan, falajlangan oyoq hajmining kattalashishi uning 

mushaklarining atrofiyasida mushak tutamlari orasida yog‘ to‘qi-

masining zo‘r berib ko‘payishi tufayli kuzatiladi.

To‘qima funksional ish faoliyatini ortishi tufayli rivojlana-

---

57

digan gipertrofiya ishchi gipertrofiya deb ataladi. Ishchi giper-

trofiya mutlaqo sog‘ lom kishilarda kuzatilishi mumkin. Bunday 

hollarda uning paydo bo‘lishi patologik jarayonga bog‘liq emas. 

Gav da mushaklarining bunday gipertrofiyasi jismoniy mehnat bi-

lan shug‘ullanadigan shaxslarda, sportchilarda kuzatiladi.

Patologiya sharoitida ishchi gipertrofiya qandaydir patologik 

ko‘ rinish tufayli mazkur a’zoning zo‘r berib ishlashga ehtiyoj tu-

g‘ilganda kompensator jarayon sifatida rivojlanadi. Bunday giper-

trofiya kompensator gipertrofiya deb yuritiladi.

Ishchi va kompensator gipertrofiyaning ko‘p uchraydigan 

ko‘rinish laridan biri yurak gipertrofiyasidir. Yurak zo‘r berib ish-

lashi natijasida har bir mushak tolasining o‘lchami ortadi va yu-

rak kattalashadi. Yurak har ikki bo‘lagining keskin gipertrofiyasi-

da yurak birnecha marta kattalashgan bo‘ladi: bunday yurak «nov-

vos» yuragi deb ataladi. Uning og‘irligi 700–900 g chap qorincha 

devorining qalinligi esa 2,5–2,8 sm ga yetishi mumkin. Ishchi gi-

pertrofiya silliq mushakli a’zolarda va bezli a’zolarda ham sodir 

bo‘lishi mumkin. Bir buyrak o‘sib yetilmaganda yoki patologik 

jarayon bilan shikastlanganda ikkinchi buyrakning gipertrofiya-

si rivojlanadi. Yo‘q bo‘lgan a’zo yoki uning qismi funksiyasining 

o‘rnini bosish bilan yuzaga kelgan gipertrofiya vikar gipertrofiya 

deb ataladi. Agar miokard gipertrofiyasining rivojlanishiga olib 

kelgan sabab yurak dekompensatsiyasi rivojlanishiga qadar barta-

raf etilsa, yurak o‘lchamlari va og‘irligi asta-sekin kamayib mo‘ta-

dillanishi mumkin. Bu esa aslida miokard gipertrofiyasi qaytar ja-

rayon ekanligini ko‘rsatadi. Moddalar almashinuvining neyro – 

gumoral idora etilishining buzilishi oqibatida kelib chiqqan giper-

trofiyalar bir vaqtda ko‘pchilik a’zolarda yoki ularning ayrimlari-

da rivojlanishi mumkin.