Analizning optik usullari

Fotoelektron ko’paytirgich (FEK) bu ham katod va anod oralig’iga elektronlarning ikkilamchi emitterlari hisoblangan qo’shimcha elektrodlar sistemasi (dinodlar) joylashtirilgan fotoelementdir. Dinodlarga ketma-ket ortib boruvchi potensiallar beriladi. Har bir elektron dinodning sirtiga urilganda undan bir nechta ikkilamchi elektronlar chiqadi. O’z navbatida ularning har biri navbatdagi dinod maydonining ta’siri ostida tezlanish oladi va uning yuzasiga uriladi va bu jarayon ko’p marta takrorlanadi. Shunday qilib, fotoelektron kuchaytirgich, nafaqat yorug’lik qabul qilgich rolini balki signalni kuchaytirgich rolini ham bajaradi. Bitta boshlang’ich elektron, elektronlar ko’chkisini qo’zg’atishi mumkin. O’n ikki dinodli zamonaviy FEK larda kuchaytirish koeffisiyenti 10⁷ gacha borishi mumkin.


Fotoqarshiliklar va fotodiodlar yarimo’tkazgichli asboblar hisoblanadi. Ularni yoritganda qarshiligi keskin kamayadi. Fotoqarshilik yarimo’tkazgich materialdan tayyorlangan yupqa plastinka ko’rinishga ega. Fotodiod esa, p - va n -turdagi yarimo’tkazgichlar bir-biriga yopishtirilgan ko’rinishda tayyorlanadi. Bunday qurilmalar yorug’lik tushmayotgan vaqtda elektr zanjiriga ulansa, ulardan qorong’ulik toki deb ataluvchi kuchsiz tok oqadi. Yoritilganda esa tok kuchi ortadi.
Zaryad orqali bog’langan asboblar yarimo’tkazgichli asboblarning alohida turini tashkil etadi. Zaryad orqali bog’langan asboblar kondensatordan iborat bo’lib, uning bir qoplamasi metaldan, ikkinchisi esa p  yoki n  tipidagi yarimo’tkazgichdan tayyorlanadi. Qoplamalar orasiga dioksidkremniydan tayyorlangan juda yupqa dielektrik joylashtiriladi. Asbobni, kondensator tomonidan to’plangan zaryad unga tushayotgan nurning intensivligiga va yoritish vaqtiga proporsional bo’ladigan shartni qanoatlantiradigan yo’sinda elektr sxemaga ulash mumkin.

Fotoqarshilik, fotodiod va zaryad orqali bog’langan asboblar kabi detektorlar asosan spektrning ultrabinafsha, ko’zga ko’rinuvchi va yaqin infraqizil sohalarida ishlatiladi.

Bundan tashqari ancha ilgari fotokimyoviy detektorlar ishlatilgan. Ular bilan ishlash ko’p mehnat va uzoq vaqt talab qilgani uchun hozirgi vaqtda ular juda kam ishlatiladi. Shu bilan birga bunday detektorlar yuqorida qarab o’tilgan turlarga qaraganda bir qator ustunliklarga ega. Bularning eng asosiysi bir vaqtda butun spektrni qayd qilishdir. Fotoemulsiya, fotoplastinkaning elektron analoglari bo’lgan zamonaviy ko’p elementli yorug’lik qabul qilgichlar uchun namuna bo’lib xizmat qildi.