Analitik tarozi, undan foydalanish

Laboratoriya ishi № 12


TEXNIK VA ANALITIK TAROZI, UNDAN FOYDALANISH


Qisqacha maъlumotlar. Tarozilar analitik kimyoda ishlatiladigan asosiy asboblardan biri hisoblanadi. Analiz qaysi usul bilan bajarilmasin, uning natijasi tekshirilayotgan moddaning maъlum miqdoriga keltirilshi, masalan, uning og’irligiga nisbanat foizlarda ifodalanishi kerak. SHuning uchun analizni boshlashdan oldin moddalarni tekshirish uchun kerakli miqdori tarozida tortib olinadi.
Analitik tarozi turlariga VLT 200, ADV-200 tipidagi tarozilarni, dempfer tarozisini, VA-200 tipidagi, A-200 tipidagi tarozilarni kiritishimiz mumkin. Xozirda kimyo laboratoriyasida eng ko’p qo’llaniladigan tarozilar VA-200 tipidagi hamda ADV-200 dempfer tarozilaridir.
Analitik tarozi asosiy qism – shayn (teng elkali richag), tarozi shkafi, vetrikal strelka, tarozi pallalari, darajadarga bo’lingan shkala, prizma, ilgaklar, arretir kabilardan iborat. SHuningdek analitik tarozining 50, 20, 10, 5, 2, 1 gr., 10 mg.dan 990 mg.gacha massali maxsus toshlari bo’lib, bu toshlar maxsus qo’tichada saqlanadi. Analitik tarozilar juda kichik va aniq og’irliklarni tortish uchun xizmat qilib, ularning tortishi mumkin bo’lgan maksimal og’irlik 200 gr. Bu tarozilarning tortishdagi xatosi 0,0002 gr.ni tashkil etishi mumkin. Tarozi 10 mg.dan 900mg.gacha bo’lgan toshchalari plastinka shaklida va 10 mg. 90 mg.gachasi haltachalar shaklida bo’ladi.
Dempfer tarozisida tortish texnikasi. Dempfer tarozida tortishda quyidagi tartibda amalga oshiriladi:

1. 
   Tortishga kirishishdan avval yoritgich vilkali shnur yordamida shtepsel orqali yoritish manbaiga (toka) ulanadi.
   
2. 
   Nolinchi nuqtaning holati to’g’rilanadi. Buning uchun tarozi shkafining eshikchasini ochmasdan turib, arretir diski asta-sekin oxirigacha buraladi. Bu vaqtda yoritgich lampochkasi avtomatik ravishda ulanadi va veytograf ekranida tarozi strelkasiga biriktirilgan mikroshkalaning kattalashtirilgan tasviri paydo bo’ladi. Strelka to’xtaguncha mikroshkalaning tasviri ham ekran bo’ylab xarakatlanib turadi. Lekin strelkaning tebranishi dempferlar taъsirida deyarli birdaniga to’xtaydi va mikroshkalaning ekrandagi tasviri ham harakatlanmay qoladi. Tarozi pallalarida yuk bo’lmagan vaqtda shkalaning nolinchi chizig’i ekrandagi vertikal chiziqqa aniq to’g’ri kelishi kerak. Agar nolinchi chizig’ vertikal chiziqqa to’g’ri kelmasa, moslama vintning kallagini chapga yoki o’ngga burab to’g’rilash kerak. Moslama vint shkaf pastki taxtasining tashqarisiga chiqib turgan qismida arretir diski ustida joylashgan.
   
3. 
   Tortiladigan moddani tarozining chap pallasiga, qutichadagi toshlarni esa o’ng pallasiga qo’yib, tortilayotgan modda og’irlig’i odatdagi usulda 1 grammgacha aniqlikda tortiladi.
   
4. 
   SHkafning eshikchasini yopib, grummning o’ndan bir va yuzdan bir ulushlarini topishga kirishiladi. Buning uchun mayda toshlarni taroziga qo’yadigan avtomatik moslamaning tashqi diskini burab, unda ko’rsatilgan raqamlar qo’zg’olmas ko’rsatkichning to’g’risiga suriladi va har gall tarozi strelkasining qaysi tomonga og’ayotganligi tekshiriladi. Tarozi pallasiga biror tosh qo’yoilayotganda yoki undan olinayotganda, yaъni diskni har gal burashdan avval tarozini arretirlash zarur.
   

Arretir deb ataladigan moslama yordamida tarozi shayinini ko’tarish tarozini arretirlash deyiladi.
Grammning o’ndan bir ulushlari aniqlangach, ichki disk yordamida xudi shu yo’l bilan grammning yuzdan bir ulushlari topiladi.

5. 
   Tortilayotgan narsaning og’irligini 0,1 gr.gacha aniqlik bilan topib, arretir diski oxirigasa buraladi va tarozi tebranishdan to’xtagach, vertikal chiziqning holati ekrandagi shkala bo’yicha hisoblanadi. Bu shkalaning yirik chiziqlari butun milligrammga teng bo’lib, musbat va manfiy ishorali raqamlar bilan belgilanadi. Agar bu raqamlar musbat ishorali bo’lsa, shu qiymatni tarozi pallasiga qo’yilgan toshlarga qo’shish kerak. Aksincha shkaladagi raqamlar manfiy ishorali bo’lsa, uning qiymatini musbat ishorali raqamga o’tkazib (avtomatik moslamaning tashqi diskini burab), yuqorida qayd etilganidek hisoblash kerak.