Analitik, fizik-kolloid va biologik kimyo

Cho’ktiruvchi modda (reagent)ni tanlash. Cho’kma ko’rinishga qo’yilgan talablar cho’ktiruvchi moddani (reagentni) to’g’ri tanlashni talab qiladi.

Masalan: Ba²⁺ ni bir necha hil qiyin eruvchan birikmalar ko’rinishida cho’ktirish mumkin. Qaysi bir cho’ktiruvchi aniqlanayotgan moddani to’la cho’kish imkonini bersa, ya`ni hosil bo’ladigan cho’kma eruvchanlik ko’paytmasining qiymati eng kichik bo’lsa, shu cho’ktiruvchidan foydalanish kerak.

Masala Ba²⁺ ionini cho’ktirish uchun cho’ktiruvchi modda tanlashda bariyning quyidagi kam eruvchi tuzlari eruvchanlik ko’paytmalarini solishtirilsa:

BaSO₄ - EK = 1,1  10^-10

BaCrO₄ - EK = 1,2  10^-10

BaMnO₄ - EK = 2,5  10^-10

BaCO₃ - EK = 8,1  10^-9

BaClO₄ - EK = 1,6  10^-7

Bularning ichida eruvchanlik ko’paytmasi eng kichik bo’lgani BaSO₄. Shuning uchun Ba²⁺ BaSO₄ holida cho’ktirilishi kerak ekan. Demak, cho’ktiruvchi sifatida H₂SO₄; Na₂SO₄; K₂SO₄, ya`ni tarkibida SO₄^2- - ioni bo’lgan suvda yahshi eriydigan moddalarni ishlatish kerak.

Cho’ktiruvchiga qo’yiladigan asosiy talablar:

a) tez va oson kam eruvchan cho’kmani (birikma) hosil qilishi ;

b) selektiv bo’lishi, ya`ni faqat shu aniqlanayotgan modda bilan cho’kma hosil qilib, boshqa ionlar bilan reaksiyaga kirishmasligi ;

v) oson haydalishi yoki ajralishi;

Shunga ko’ra sulfatlarni cho’ktirish uchun H₂SO₄, gidroksidlarni cho’ktirish uchun - NH₄OH, hloridlarni cho’ktirish uchun - HCl, karbonatlarni cho’ktirish uchun - (NH₄)₂CO₃ ishlatilgani maqsadga muvofiq bo’ladi.

g) zaharli bo’lmasligi ;

d) ortiqcha miqdorda olinganda (kompleks hosil bo’lishi tufayli) cho’kmani eritmasligi, cho’ktiruvchining miqdori reaksiya tenglamasi bo’yicha hisoblanganda 1,5 marta ko’p olinishi kerak.

Cho’ktiruvchi hajmi quyidagi formula bilan hisoblanadi:

m_n – namunaning massasi, g

M_A – aniqlanadigan moddaning molekulyar massasi, g

M_V – cho’ktiruvchining molekulyar massasi, g

V_V – cho’ktiruvchi eritmasining hajmi, sm ³, (ml)

 - cho’ktiruvchi eritmasining zichligi, g/sm ³ yoki g/ml

s – cho’ktiruvchi eritmasining foiz konsentrasiyasi

a,v – reaksiya tenglamadagi stehiometrik koeffisientilar