“Ан-Наҳда” ҳаракати

• АРАБ МАМЛАКАТЛАРИДА МАЪРИФАТПАРВАРЛИК ДАВРИ (1800-1880й.)

“Ан-Наҳда” ҳаракати

• XIX аср бошларида сиёсий, иқтисодий ва маданий жиҳатдан араб мамлакатлари ичида ривожланганлари Миср ва Сурия эди.
• Европа таъсири, иқтисодий ривожланиш йўлига кириш бу даврнинг энг муҳим хусусиятидир. Бу жараён, ўз навбатида, синфий зиддиятларнинг кескинлашуви, озодлик ҳаракатларининг ўсиши, маънавий ҳаётдаги маълум силжишлар билан боғлиқ эди. Араблар бу даврни «Ан-Наҳда» («Уйғониш») деб атайдилар.
• Араб «Уйғониш»и Европа Ренессансининг синоними эмас. Бу ўринда сўз, аввало, арабларнинг сиёсий, иқтисодий ва маданий соҳаларидаги шон-шуҳрати ва қудратини тиклаш ҳақида кетаяпти.
• «Ан-Наҳда» мафкурачилари уйғонишнинг асосий йўли халқнинг асрий қолоқлигини енгиб ўтиш, маърифатни кенг тарғиб этиш, диний ихтилоф ва бидъатларни йўқотиш, шунингдек, иқтисодий ислоҳатларда деб билдилар.
• Аммо бу жараённинг бошқа томони — Европа цивилизацияси, фани, адабиёти ютуқларини ўзлаштириш масаласи ҳам бор эди. Араб маърифатпарварлик тафаккури асоси бўлган маданий анъаналар синтези ана шу тарзда юзага келган эди.

“Ан-Наҳда” ҳаракатининг хусусиятлари

• Миср ва Сурияда XIX аср охири, XX аср бошларида феодал қолоқлигидан қутилиш, ижтимоий муносабатларнинг янги шаклларини ўрнатиш тақозоси билан Европа сармоясига қарамликка қарши кураш фожеали равишда мамлакатнинг инглиз истилоси билан якунлаган Ораби-пошшо қўзғолони (1881-1882й.), «Осиё уйғониш» давридаги озодлик ҳаракатининг янги босқичи, Миср ва Сурияда илк мулкдорлар сиёсий партияларининг ташкил топиши, 1908 йилдаги «Ёш турклар» инқилоби каби араб мамлакатлари ҳаётидаги муҳим воқеа ва ўзгаришлар арабларнинг миллий уйғониши учун муҳим омил бўлди.
• Миср ва Суриянинг илғор мутафаккирлари ва сиёсий арбоблари Европа маърифатпарварлари сингари, рационализм тамойилларига асосан араб дунёсининг турмуш тарзини, хулқи атвори ва одатларини, оилавий муносабатлари, ташқи сиёсати, давлат муассасалари, динни танқид қиладилар ва рационализм асосида қайта кўриб чиқишга чақирадилар.
• “Мусулмон замонавийлашуви” номи билан машҳур бўлган диний оқим араб мамлакатлари ижтимоий ҳаётида муҳим роль ўйнади. Исломда XIX аср тарихий тараққиёти юзага келтирган туб ўзгариш етилиб келаётган эди.