Amryllidacea oilasi xaqida malumot Oilaga mansub o’simliklar xaqida malumot

QANDAY FOYDALI BU O'SIMLIK?

Tufayli oqsil va uglevodlar yuqori mazmuniga, g'umay juda to'yimli don hisoblanadi. unda tiamin hozirgi ishtahani yaxshilaydi va oshqozon sekretsiyasini normallashtiradi. jo'xori muntazam iste'mol miya va yurak-qon tomir tizimini yaratish imkonini beradi.

Mazkur zavodning tarkibi tashqi omillarning salbiy ta'siridan inson tanasini himoya eng kuchli antioksidantlar iborat. g'umay polifenolik kontsentratsion hozirgi smorodina nisbatan o'n ikki baravar yuqori birikmalar.

Tufayli H va vitamin That borligini keyin bu don lipoliz, metabolizm tezlashtirishga yordam beradi. jo'xori muntazam iste'mol sintezini rag'batlantiradi Ukol gormonlar va aminokislotalar. Ushbu mahsulot suyak hujayralari tiklanishiga faollashtiradi. Bu qondagi shakar kontsentratsiyasini tartibga soladi va gemoglobin ishlab chiqarishni rag'batlantiradi, chunki Qand kasaliga odamlar ratsionida o'z ichiga uchun ishonch hosil qilish uchun tavsiya etiladi. asab tizimi kasalliklar, teri kasalliklari va oshqozon-ichak muammolari bilan jo'xori aks ettirish.

Arpa (Hordeum) – gʻalladoshlar oilasiga mansub bir va koʻp yillik oʻtsimon oʻsimliklar turkumi. Yevrosiyo va Amerikada 30 ga yaqin turi ma’lum. Dehqonchilikda A. Oʻrta Osiyo (Turkma-niston jan.)da miloddan avvalgi 12– 10-ming yilliqdan ekib kelinadi. Vatani Old Osiyo. Ekma A. (N. sativum) jahondagi koʻpgina mamlakatlarda yetishtiriladi. Biologik xususiyatlariga koʻra, A. bahori va kuzgi turlarga boʻlinadi. A. ildiz toʻplami popuksimon: asosiy ildiz haydalma qatlamda rivojlanadi. Poyasi poxolpoya, 4 – 6 ta boʻgʻimli, boʻyi 30 – 35 sm dan 130 – 134 sm gacha. Bargi barg plastinkasi, barg qini, tilcha va quloqchalardan iborat, boshqa gʻalla oʻsimliklarining bargidan koʻra kengroq. Toʻpguli boshoq. Mevasi parda-li yoki yalangʻoch don, rangi sargʻish, och ji-garrang va och kulrang. 1000 ta doni vazni 20 – 60 g. Bahori A.ning vegetatsiya davri 55–110 sutka, kuzgisiniki 180 – 210 sutka (nav xususiyatlari va eki-ladigan hududga qarab). A. eng tezpishar don ekinidir. A. oʻzidan changlanuvchi oʻsimlik, guli yopiq. Maysalari 4 – 5°da unib chiqadi, oʻsib rivojlanib bori-shi uchun qulay harorat 22°. A. issiqqa chidamli oʻsimlik, havo quruqligini yaxshi koʻtaradi. Xalq xoʻjaligida A.dan xilma-xil maqsadlarda (oziq-ovqat, yem, pivo sanoati uchun xom ashyo) foydalani-ladi. Donida 13% suv, 2% oqsil, 64,6% uglevodlar, 5,5% klechatka, 2,1% yogʻ, 2,8% kul moddasi bor. 1 kg arpa doni 1,2 ozuqa birligiga teng .Lalmi dehqonchilik mintaqasida bahori, sugʻoriladigan yerlarda kuzgi-qishki va koʻklamgi namdan yaxshi baxra oladigan yuqori hosil beradigan kuz-gi A. yetishtiriladi. Juda erta quruq jazirama issiq boshlanmasidan ol-din (maining oxiri – iyun) pishib yetiladi. Sugʻoriladigan maydonlarda har gektaridan 50 s gacha hosil beradi. Oʻzbekistonda sugʻoriladigan yerlarda Qarshi, Zafar, Siklon; lalmi yerlarda Baysheshek, Unumli arpa, Nutans va boshqa na-vlari ekiladi..

Sholi (Oryza) — boshoqdoshlarga mansub bir va koʻp yillik oʻsimliklar turkumi, don ekini. 20 ga yaqin turi asosan Janubiy va Sharqiy Osiyo, Afrika, Amerika, Avstraliya tropiklari va subtropiklarida oʻsadi. Dehqonchilikda tropik, subtropik va moʻʼtadil poyasning iliq mintaqalarida bir yillik ekma Sh. (O. sativa) turi ekiladi. Eng qadimiy oziqovqat ekinlaridan biri. Janubiy-Sharqiy Osiyoda bundan 7 ming yil muqaddam ekilgan. Sholikorlikning eng qadimiy makonlari Hindiston va Xitoy. Oʻrta Osiyoda mil. av. 3—2-asrdan, Yevropada 8-asrdan, Amerikada 15—16-asrdan ekila boshlagan.

Gʻarbiy Afrikada yalangʻoch donli yoki afrika Sh.si turi ham ekiladi, yovvoyi oʻsadigan turlari — nuqtali Sh. (O. punctata) va qisqa qiltiqli Sh. ovqatga ishlatiladi.

Jahonda Sh. ekin maydonlari 155,5 mln.ga (115 dan ortiq mamlakatda ekiladi), hosildorligi 38,4 s/ga, yalpi hosil 596,4 mln. t ni tashkil etdi (1999). Asosiy Sh. yetishtiradigan mamlakatlar: Xitoy (31,7 mln.ga, hosildorlik 63,2 s/ga, yalpi hosili 200,4 mln. t), Hindiston (44,8 mln.ga, hosildorlik 29,2 s/ga, yalpi hosili 131,2 mln.t), Indoneziya (11,6 mln.ga, hosildorlik 42,9 s/ga, yalpi hosili 49,5 mln. t) (1999). Oʻzbekistonda ekin maydoni 101,3 ming ga, hosildorlik 28,3 s/ga, yalpi hosil 287 ming t (2003). Bulardan tashqari, Bangladesh, Vyetnam, Myanma, Filippin, Braziliya, Pokiston, Kambodja, Yaponiya, AQSH, Koreya mamlakatlarida, Ukraina janubida, Shim. Kavkaz, Quyi Volga, Qirgʻiziston va Qozogʻistonda ham Sh. yetishtiriladi.

shahrining ildizi popuk ildiz, uzun (1m gacha). Poyasi poxolpoya, 50 sm dan 3–5 m gacha. Asosan, 3—5, siyrak ekilganda va koʻp oziqlantirilganda 30 va undan ortiq poya chiqaradi. Yotib qolmaydigan navlarining poyasi mustahkam. Bargi yashil, qizgʻish yoki binafsha rang , toʻpguli shingil, boʻyi 10—30 sm, oʻzidan changlanadi. Bir gulli boshoqchalari 2tartib shoxchalarida joylashgan. Mevasi poʻst (parda)li don; doni uzun ensiz (hind Sh.si) yoki dumaloq enli (yapon Sh.si); sindirilganda oq, shishasimon, yarim shishasimon yoki unsimon. 1000 ta doni ogʻirligi 26—45 g . Har xil tur va navlarni uzoq asrlar davomida qaytaqayta chatishtirish natijasida har bir mamlakatning tuproqiqdim sharoitiga mos Sh. navlari va shakllari paydo boʻlgan.

SH. bahori issiqsevar va yorugʻsevar qisqa kun oʻsimligi, urugʻi tuproq harorati 10—12° boʻlganda unib chiqadi, 22—27° da yaxshi oʻsib rivojlanadi. Vegetatsiya davri 120—130 (Oʻzbekistonda 100—145) kun, Sh. sugʻorib oʻstiriladi (sugʻorish normasi 16—24 ming m³/ga). Tuplanish, naychalanish davrida 5—25 sm qalinlikda suv bostiriladi. Mum pishiqlik davrida suvchiqarib tashlanadi. Sh. qora, kashtan, botqoq tuproqlarda yaxshi oʻsadi.

Jahondagi koʻpgina (asosan, Osiyo) mamlakatlarda ekiladigan asosiy don ekini va aholining asosiy oziqovqati (2004 yil BMT tomonidan "Sholi yili" deb eʼlon qilindi). Oʻzbekistonda tantana, toʻybayramlarda guruchdan tayyorlanadigan palov zaruriy taom hisoblanadi. Doni (guruchi) oq, qizil, qora rangda, toʻyimli, tarkibida 76,1% kraxmal, 17—24% amilaza, 2,6% oqsil, 3,9% qand, 1,8% dekstrin, 1 — 1,5% yogʻ, 1,4% kul va 0,2% kletchatka, V,, V2, RR vitaminlari bor. Donidan guruch, kraxmal, moy (murtagidan), spirt, pivo, turli ovqatlar tayyorlanadi; koʻpchilik xalqlarda non oʻrnini bosadi. Poxolidan sifatli qogʻoz, karton, arqon, toʻqilgan buyumlar, savat, shlyapa va boshqalar tayyorlanadi. Terti (kepagi) mollarga beriladi

Sholi (Oryza) — boshoqdoshlarga mansub bir va koʻp yillik oʻsimliklar turkumi, don ekini. 20 ga yaqin turi asosan Janubiy va Sharqiy Osiyo, Afrika, Amerika, Avstraliya tropiklari va subtropiklarida oʻsadi. Dehqonchilikda tropik, subtropik va moʻʼtadil poyasning iliq mintaqalarida bir yillik ekma Sh. (O. sativa) turi ekiladi. Eng qadimiy oziqovqat ekinlaridan biri. Janubiy-Sharqiy Osiyoda bundan 7 ming yil muqaddam ekilgan. Sholikorlikning eng qadimiy makonlari Hindiston va Xitoy. Oʻrta Osiyoda mil. av. 3—2-asrdan, Yevropada 8-asrdan, Amerikada 15—16-asrdan ekila boshlagan.

Gʻarbiy Afrikada yalangʻoch donli yoki afrika Sh.si turi ham ekiladi, yovvoyi oʻsadigan turlari — nuqtali Sh. (O. punctata) va qisqa qiltiqli Sh. ovqatga ishlatiladi.

Dukkakdoshlarning barcha turlari oʻsimlikni azot bilan taʼminlovchi azot toʻplovchi mik-roorganizmlar bilan simbioz holatda yashaydi. Shuninguchun ham dukkakli don ekinlari boshqa ekinlar uchun eng yaxshi oʻtmishdosh hisoblanadi. Dukkakdoshlar qimmatbahr oziq-ovqat, texnika, ozuqabop hamda manzarali oʻsimliklardir. Dukkakli don ekinlari xalq xoʻjaligi uchun katta ahamiyatga ega, doni oqsil (mas, noʻxat, soya, yasmiq va h. k.), kraxmal va moyga boy (soya, yeryongʻoq va b.). Sugʻorma dehqonchilikda Dukkakdoshlarda eng qimmatlilari koʻp yillik va bir yillik ekinlar hisoblanadi. Mac, beda gʻoʻza-beda almashib ekishning asosiy ekini. Ayrim turlarining poʻsti hamda yogʻochlik qismida qimmatli texnik moddalar — gummi, balzam, smolalar bor. Dukkakdoshlardan drok (sariq gulli dukkakli choʻl oʻsimligi), indigo va b. dan boʻyoqlar olinadi. Ayrim Dukkakdoshlar — akatsiya, koʻk noʻxat, pechakgul, boʻridukkak manzarali, baʼzilari esa — shirinmiya yoki qizilmiya, termopsis, sano, kassiya va b. dorivor oʻsimliklardir. Dukkakdoshlarning koʻpchilik turlari zaharli, oʻzida har xil alkaloidlar hamda glikozidlar toʻplaydi