Amir Temur va uning avlodlari hukm surgan tarixiy davrni nazardan o'tkazar ekanmiz, bunda ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy taraqqiyotning yuksak marralari sari ko'tarilgan Movarounnahr va Xurosonning butun yorqin manzarasi ko'z o'ngimizda namoyon bo'ladi.
Amir Temur va temuriylar davrida yashagan muarrixlar Sharafiddin Ali Yazdiy, Nizomiddin Shomiy, Mirxond, Ibn Arabshoh, Muiniddin Nataniy va boshqa qator mualliflarning aksariyati o‘sha davrda yashaganliklari uchun bo‘lib o‘tgan voqyea va hodisalarni uning bevosita hamda bilvosita shohidlari sifatida jonli va ishonchli tarzda bayon qilingan.
Amir Temur va temuriylar davrida yashagan muarrixlar Sharafiddin Ali Yazdiy, Nizomiddin Shomiy, Mirxond, Ibn Arabshoh, Muiniddin Nataniy va boshqa qator mualliflarning aksariyati o‘sha davrda yashaganliklari uchun bo‘lib o‘tgan voqyea va hodisalarni uning bevosita hamda bilvosita shohidlari sifatida jonli va ishonchli tarzda bayon qilingan.
Temuriylar davri tomosha san’atlari, bayramlari to‘g‘risida ma’lumotlar va umumlashmalar ko‘plab saqlanib qolgan. Shu ma’noda Zayniddin Vosifiyning “Badoye’ ul-vaqoye”, Xondamirning “Makorim ul-ahloq”, Zaxiriddin Muhammad Boburning “Boburnoma”, Xasanxo‘ja Nisoriyning “Muzakkiri ahbob” kabi asarlari qimmatlidir. Ayniqsa, an’anaviy teatr, raqs va sirk bo‘yicha ma’lumotlar umumlashma fikrlar va mo‘’jaz tadqiqotlar Alisher Navoiyning butun ijodi bo‘ylab sochilgan.
Mullo Salohiddin Toshkandiy ning “Temurnoma” kitobida ham “Urush-urush” o‘yini qayd etiladi, shu bilan birga Amir Temurning bolaligidan jismonan kuchli bo‘lib o‘sgani, mardligi misollar bilan yoritiladi. Sohibqiron bahslashib, qassobning sixlik qanorasini (kundasini) bir barmog‘i-la otib yuborgan, bir qo‘li bilan yuk to‘la arobani ko‘tarib tashlagan, ajdarning boshini tishi bilan tishlab uzib yuborgan, qirq kishi tortadigan qovg‘ani (meshni) quduqdan qirq martta yolg‘iz o‘zi tortib chiqargan
Movarounnaxrda Ulug’bek davrida ko’plab forsiy va turkiy ijodkorlar to’plandi. Adabiy muhitni bevosita Ulug’bekning o’zi boshqarar, Samarqandda o’sha davrning eng yaxshi shoirlari yig’ilgan edilar. Shoirlarning sardori («Malik ul-kalom») qilib Mavlono Kamol Baraxshiy tayinlangan edi. Sakkokiy o’z qasidalaridan birida Ulug’bekning she’r yozishini va uning she’r haqidagi tushunchasi yuqori bo’lganligi ta’kidlab o’tgan. Ulug’bek Хurosondagi ijodkorlar bilan ham do’stona munosabatda bo’lgan. U Lutfiy she’rlarini XV asrning mashhur shoiri Salmon Sovajiy she’rlari bilan teng ko’rgan. Mumtoz shoir bilan tenglashtirish Lutfiy uchun katta sharaf edi
Тemur va temuriylar davrida xalq og’zaki ijodi namunalari yaratildi. Adabiyot badiiy uslub jihatidan takomillashdi, adabiyotshunoslik va tilshunoslikka oid ilmiy asarlar yaratildi. O’zbek tarjima adabiyoti vujudga keldi.
Bu davrda yetuk ijodkorlar Qutb, Sayfi Saroyi, Haydar Хorazmiy, Durbek, Amiriy, Atoiy, Sakkokiy, Lutfiy, Bobur, Muhammad Solih va boshqalar yashab ijod qildi. Ayniqsa o’zbek yozma adabiyotining dunyoviy ko’lamini Alisher Navoiyning ijodi kamolot bosqichiga ko’tardi.
Mirzo Ulug’bek davrida Samarqandda birinchi Akademiyaga asos solindi, Yer kurrasini o’lchash va falaqqiyotshunoslik jadvallarini tuzish ishlari amalga oshirildi. Samarqand rasadxonasining qurilishi ulkan madaniy voqea bo’lib, jihozi va ilmiy yutuqlari jihatidan unga teng keladigan rasadxona yo’q edi. Rasadxonada Ulug’bek matematika, geometriya, falaqqiyotshunoslikda chuqur bilimlar sohibi edi. Ali Qushchi, Muhammad Хavofiylar uning sevimli shogirdlari bo’lgan.
E’tiboringiz uchun rahmat
Do'stlaringiz bilan baham: |