Amir Temur saltanatining ma’muriy va harbiy tuzilishi”

Dars turi: nazariy.

DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI

№	Mashg’ulot bosqichlari	Ajratilgan vaqt	Mashg’ulot mazmuni	Ta’lim metodlari	Ta’lim vositalari
I	Tashkiliy qism	5 daqiqa	O’qituvchi o’quvchilar bilan salomlashadi, ularning darsga tayyorligi hamda davomatini aniqlaydi, tanishadi.	Suhbat.	Jurnali, doska, ruchka.
II	Uyga vazifani takrorlash	10 daqiqa	O’quvchilarning bilimlarini tekshirish maqsadida nazorat olinadi, ularga test topshiriqlari beriladi. (1-ilova). Baholash mezoni bilan tanishtiriladi.	Test savollari bilan ishlash.	Tarqatma materiallar, testlar.
III	Yangi mavzuning bayoni	15 daqiqa	Yangi mavzuning nomi va rejasi dos-kaga yoziladi (2-ilova). O’quvchilar diqqatini jamlash maqsadida aqliy hujum uyushtiriladi Tayanch iboralar izohlanadi (3-ilova). Reja asosida mavzu yoritiladi	Maruza Aqliy hujum. Bahs-munozara.	Mavzuga doir xarita, doska, bo’r va plakatlar.
IV	Mustah-kamlash	10 daqiqa	Yangi mavzu xulosalanadi, asosiy tushunchalar bo`yicha bahs-munozara uyushtiriladi. Eng zarur ma’lumot-lar o’quvchilar tomonidan daftarga qayd etishlari eslatib o’tiladi.	Bahs-munozara.	Doska, mavzuga doir xarita va bo’r.
V	O`quvchi-larni baholash	3 daqida	Darsda faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadi va e’lon qiladi, o’quv jurnaliga qayd etiladi.	Baholash.	Jurnal
VI	Uyga vazifa berish	2 daqida	Uyga vazifa beriladi. Dars yakunlanadi.	Tushunti-rish.	Darslik

Darsning borishi:

I.Tashkiliy qism; a) salomlashish, b)davomatni aniqlash, c)sinfni darsga

tayyorlash, d) dunyo voqealari to`g`risida suhbat.

II. O`tilgan mavzuni takrorlash. ( javobi yoziladigan test olish)

1. A. Temur saltanatiga xavf solib turuvchi ikki tomonlama kuch mavjud edi. Ular qaysilar?

2. A. Temur va To`xtamishxon o`rtasidagi so`ngi jang qachon, qayerda sodir bo`lgan?

3. A. Temurning uch, besh, etti yillik yurishlari qaysi yillarda sodir bo`lgan?

4. A. Temur qanday madsadda Eron, Ozarbayjon, Iroq, Shom ustiga uch marta askar tortadi?

5. Uch yillik urushdan so`ng Eronga yana yurish qilinishiga nima sabab bo`lgan?

6. Boyazid kimlarning A. Temurga qarshi harakatlarini qo`llabquvvat-laganligi tufayli ikki davlat – Usmonli turklar va Temur davlati o`rtasida urish chiqishi muqarrar edi?

7. A. Temurni Sulton Boyazid qo`shinlari yengib, Yevropa xalaskoriga

aylantirgan jang qachon, qayerda bo`lib o`tgan?

8. Boyazid ustidan qozonilgan buyuk g`alaba bilan A. Temurni qaysi davlatlarning qirollari muboraknomalar yuborgan?

9. A. Temur tuzgan ulkan saltanat qayerdan, qayergacha bo`lgan hududlarni qamrab olgan edi?

10. Qaysi Xalqaro tashkilot tashabbusi bilan qachon A. Temurning 660 yillik yubileyi nishonlandi?

O`quvshilar ushbu savollarga javoblarni konspekt daftarlarining orqa tomoniga yozadilar va bu javoblar yig`ib olinib, ehg faol o`quvchilar yordamida tekshirib chiqiladi. Har bitta to`g`ri javob 0,5 ball bilan baho-lahadi. Shunda sinfdagi barcha o`quvchilar bilimlariga yarasha ryal bahoga ega bo`ladilar.

III.Yangi mavzuni reja asosida bayon qilish.

1. Saltanat boshqaruvi.

A. Temur o`z saltanatida davlat boshqaruvining ikki idorasini, dargoh va devonni tashkil qilgan. Ular quyidagilardan iborat bo`ligan.

Dargohda Devon (vazirlik)da

Oliy hukmdor boshqargan devonbegi (bosh vazir)

- Bosh hojib, boshqargan

- xazinabon, - harbiy vazir,

- xonsolar, - mulkchilik va soliq ishlari

- qo`shchi, vaziri

- bakovul, - moliya vaziri,

- kotibdor, - sarhadlar va tobe

- bitikchilar mamlakatlar boshqaruvi

- tabiblar, bilan shug`ullanuvchi

- sozandalar, yana uch vazir bo`lgan.

- dasturxonchilar,

yuqoridagi mansab egalar faoliyat ko`rsatgan.

2. Suyurg`ol yerlar.

Amir Temur Movarounnahrdan tashqari ulkan saltanat tasarrufidagi o`lkalarni o`g`illari, nabiralari va xizmat ko`rsatgan amirlariga suyur-g`ol tarzida in`om qilinib, ular orqali boshqariladi va quyidagicha taqsimlaydi:

Mirzo Umar ibn Mironshohga Pirmuhammad Jahongirga

Ozarbayjon,G`rbiy Eron. Mahmud G`aznaviy mulki

Iroq, Armaniston, Gurjiston Kobul va Qandahordan Shi-

moliy Hindistongacha

Sind daryosi havzasi

Pirmuhammad ibn Umar Shayxga

Fors o`lkasi Shohrux Mirzoga

Xuroson, Mozandaron,

Ulug`bek Mirzoga Ray va Seyiston

Toshkent, Sayram, O`tror va Ibrohim Sultonga

Toshkent, Sayram, O`tror va Farg`ona va Tarozdan to Xo`tonga-

cha, ya`ni Sharqiy Turkistonning

janubiy g`arbi

Ular markaziy hokimiyatga itoat etsalarda, ma`lum mustaqillikga ega bo`lgan. Ular markaziy hokimiyatga tobeligi xirojning bir qismini Samarqandga yuborib turish va oliy hukmdor harbiy yurishlarida o`z qo`shini bilan qatnashish bo`lgan.

3. Qo`shin tuzilishi.

Amir Temur davlati mustaqilligi va muhofaza yo`lidagi ichki va tashqi siyosatida asosan qo`shinga suyanar edi. Shuning uchun ham u qo`shin boshliqlarini tanlash va ularni tarbiyalash, harbiy qisimlar va ularning joylashish taritibi, navkar va sarbozlarning qurollanishi hamda ichki intizom masalalariga nihoyatda katta ahamiyat berardi.

A. Temur qo`shini o`ntalik askariy birikmalar asosida tuzilgan.

4. Janga kirish usuli.

Mashhur tarixchi Sharofiddin Alyazdiy o`zining Amir Temurning harbiy yurishlariga bag`ishlab yozgan “Zafarnoma” asarida Amir Temur janglar tarixida birinchi bo`lib jangga kirishning “yetti qo`l” taktikasini qo`llaganligini yozib qoldirgan. Unda qo`shin quyidagicha joylashtirilgan.

A sosiy qo`shindan oldinda habarchilar

q uyidagilar joylashgan: yasaullar

Manglay

A. Temur izofa

qarorgohi

Qo`shinning asosiy qismi bo`lgan” yetti qo`l” quyidagicha joylashtirilgan.

qanot qanot

manglayi manglayi



qanbul so`l qanot markaz o`ng qanot qanbul

Qanbullarning vazifasi dushman qo`shinlariini qanotlarni aylanib o`tib, qo`shinni qurshab olishiga yo`l qo`ymaslik bo`lgan.

5. “Temur tuzuklari”.

Amir Temur o`g`il va nabiralariga davlat boshqaruvi va jang san`ati tog`risida o`z pand-nasihatlarini ozining “Temur tuzuklari” nomla asarida yozib qoldirgan.

IV.Mustahkamlash.

O`quvchilarni guruhlarga bo`lib baxs o`tkazish.

1-g. Amir Temur saltanati qanday boshqarilgan?

2-g. Hokimiyatda qanday lavozimdagi amaldorlar xizmat qilgan?

3-g. Amir Temur davlatidagi uluslar haqida nimalarni bilib oldingiz?

4-g. Suyurg`ol yerlar kimlarga, nima uchun berilgan?

5-g. Amir Temur qo`shini qanday tartibda tuzilgan?

V. Guruhlar ishini baholash va o`quvchilarni rag`batlantirish.

VI.Uyga vazifa. 119-122 betlarni o`qish va konspektlashtirish.