Amerika oliy ta’lim tizimida ijtimoiy-gumanitar fanlarni o’qitish metodikasi mundarija kirish reja: I bob. Amerika ta’lim tizimi va oliy ta’limning o‘ziga xos xususiyatlari

Kurs ishining maqsadi va vazifalari. Kurs ishning maqsadi, yetakchi olimlarning keng ilmiy izlanishlari va metadologik uslublariga tayanib,
Amerika oliy ta’lim tizimida ijtimoiy-gumanitar fanlarni o’qitish metodikasi bo’yicha qaratilgan ilmiy taklif va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
Ushbu maqsadga erishish uchun ilmiy ishimiz oldiga quyidagi vazifalarni hal etish qo’yildi:
- Amerika oliy ta’lim tizimi o’rganish;
- Amerikada da ta’lim olishning afzalliklari tadqiq qilish ;
- Amerika oliy ta’lim tizimida ijtimoiy-gumanitar fanlarni o’qitish ;
- Amerika oliy ta’lim tizimida ijtimoiy-gumanitar fanlarni o’qitishdagi metodlardan foydalanish ;
Kurs ishining tuzilishi. Kurs ishi kirish, ikkita bob, xulosa hamda foydalanilgan adabiyotlar ro’yhatidan iborat


I BOB. AMERIKA OLIY TA’LIM TIZIMI VA TA’LIM OLISHNING AFZALLIKLARI
1.1. Amerika oliy ta’lim tizimi
Inson rivojlanishi konstepstiyasida ta’lim asosiy tarkibiy qismlardan biri hisoblanadi. Soddalashtirilgan statistika tahlili shuni ko’rsatadiki, O’zbekistonda inson rivojlanishi indeksi qariyb 40 foiz respublika ta’lim darajasi ko’rsatkichiga bog'liq. O’z navbatida, buning 3/2 qismi mamlakat katta yoshli aholisining savodxonlik darajasi, 3/1 qismi o'quv yurtlariga o’qishga kirayotganlarning jami koeffistenti, ya’ni 6-24 yoshdagi o’qiyotganlar ulushi bilan belgilanadi¹.
Ta’limning ko’plab milliy modellari bor. Biroq ular orasidan tuzilishi jihatidan quyidagi asosiy mezonlarga qarab ta’limning uchta asosiy modelini ajratib ko’rsatish mumkin. Bular Yevropa, Amerika va Osiyo modelidir.
Yevropa ta’lim modeli boshlang'ich maktabdan boshlab, o’quvchilarga yuqori talablarni qo’yish va ularga puxta bilim, jumladan tabiiy va muhandislik fanlari sohasida chuqur bilim berishga qaratilgan. Shuningdek, maktabgacha ta’lim tizimi ham mavjud. Boshlang'ich va o’rta maktabda o’qish jami 10-12 yil davom etadi va umumiy hisoblanadi. Keyingi bosqich kasb-hunar, oliy ta’lim va oliy o’quv yurtidan keyingi ta’limdir. Bu modelda barcha darajada bilim olish markazlashtirilgan bo’lib, asosan davlat hisobidan bepul o’qitiladi. Ushbu modelda o’quvchilar bilimini boshlang'ich maktabdan boshlab baholash
mezonlari yuqori hisoblanadi va o’quvchilar ushbu mezonlar asosida sinfdan sinfga ko’chiriladi.
Yevropada universitetlar avtonomiyasi chuqur tarixiy ildizga ega bo’lsa-da, Amerikadagiga qaraganda ularning mustaqilligi nisbatan kamroq. O’quv yurtlarini boshqarishda akademik doiralarning roli katta, AQShda esa bu vazifa ko’proq homiylik kengashlari zimmasiga yuklangan.
Yevropa modeli doirasida ingliz, franstuz va nemis ta’lim modeli, shuningdek, Sharqiy Evropa mamlakatlari ta’lim modeli alohida ajralib turadi.
Masalan, “dual prinstip” (ya’ni, ta’limni ishlab chiqarish bilan bog'lash) nemis modelining, ta’limning barcha uchun bepulligi fransuz ta’lim modelining o’ziga xos xususiyati hisoblanadi.
Yevropa ta’lim tizimi keng ko’lamli o’qitish tizimi va ishchi mutaxassisliklarga, jumladan mehnat va aholi bandligi organlari tomonidan bepul asosda qayta o’qitish tizimini ham o’z ichiga oladi. Bundan tashqari asosan ish beruvchilar yoki o’qiydiganlar tomonidan talab etiladigan va haq to’lanadigan kadrlar malakasini oshirish bo’yicha juda keng qamrovli tizim ham mavjud.
Osiyo ta’lim modeli ta’limni moliyalashda davlatdan tashqari xususiy biznes ham muhim rol o’ynashi bilan ajralib turadi. Bu yerda maktablar munistipal organlar tasarrufida, xususiy va davlat oliy o’quv yurtlari son jihatidan taxminan teng. Umuman olganda ta’limni moliyalashda mahalliy manbalar milliy manbalarga qaraganda ko’pchilikni tashkil etadi. Boshlang'ich va o’rta ta’lim asosan bepul, oliy ta’lim esa pullidir. Bunda talabalarga grantlar va kreditlar hisobidan ta’lim xizmatlari uchun pul to’lash bo’yicha yordam beradigan ko’p tarmoqli tizim mavjud.
Amerika tizimida hukumat va xususiy maktablar, eng yaxshi va o’rtacha universitetlarda ta’lim sifati keskin farq qiladi. Boshlang'ich maktablarda o’quvchilarning bilim darajasiga nisbatan soddalashtirilgan talablar ularning bilim olishiga qarab ortib boradi. Boshlang'ich maktablarda ko’proq turli ijtimoiy fanlar o’qitilsa, o’rta maktablarda o’qishni ixtisoslashtirish uchun keng imkoniyat yaratilgan. Amerika modelida oliy o’quv yurtlarining ta’lim mazmun-mohiyatini belgilashda mustaqillik darajasi yuqori. Bu jarayonda davlat boshqaruv organlari deyarli ishtirok etmaydi.
Har ikki asosiy tizimda tabaqalashtirish va ixtisoslashtirish ta’lim samaradorligining umumiy hamda asosiy vositasi hisoblanadi. Amerikada o’quvchilarning muayyan fan va kasbga qiziqishi, qobiliyat va iqtidori, aralash qiziqishi bo’yicha guruhlarga bo’lish sinab ko’rilmoqda. Bu AQSh, Angliya, Germaniya, Franstiya, Italiya, Kanada va boshqa mamlakatlarda asosiy yondashuvga aylangan. Ushbu jarayonlarga inson va jamiyatni rivojlantirishning muhim sharti sifatida qaraladi.
Mutaxassislarni o’qitish, tayyorlashni tashkil etish va uslubiyati bo’yicha Sharq va G arb, an’anaviy va zamonaviy yondashuvlarning birikmasini ifoda etadi.
Ushbu modelda Osiyo mamlakatlari uchun xos bo’lgan va mintaqa tashqarisidan, xususan AQSh, Buyuk Britaniya, qator Evropa davlatlaridan olingan ta’lim tizimini boshqarishning institustional tuzilma hamda elementlari o’z aksini topgan.

Yaponiyada va ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiy etishda, jahon bozori va eksport ekspansiyasiga jadal kirib borishda olamshumul muvaffaqiyatlarga erishgani uchun Osiyo yo’lbarslari deb nom olgan yana to’rtta mamlakatda (Janubiy Koreya, Tayvan, Singapur va Gonkongda) inson salohiyati va avvalo, ta’limni imkon qadar rivojlantirishga azaldan alohida e’tibor qaratib kelingan. Buning sababi shundaki, ushbu mamlakatlarda foydali qazilmalar va hududlar yo’q, ularning eng asosiy boyligi — bu inson. Aynan inson aqliy qobiliyati va innovastion intilishi bilan (afsonaviy neft yoki oltin zaxiralari emas) ushbu mamlakatlarni qashshoq va texnik jihatdan qoloqlar qatoridan olib chiqdi. Keyinchalik Malayziya, Xitoy, hindiston, Turkiya va Osiyoning turli xil tabiiy resurslarga boy boshqa qator mamlakatlari ham ta’lim sohasini rivojlantirishda etakchilarga aylandi. Ta’lim sohasida ulkan natijalar va u bilan bog'liq ilmiy-
texnik taraqqiyotga erishishda Sharq mentalitetiga xos ma’naviy mukammallik, oliy maqom va peshqadamlikka intilish (jamiyat va jahonda), umummilliy vazifalarni hal etishda vatanparvarlik va sog'lom shuhratparastlik kabi xislatlar muhim rol o’ynadi.
Osiyo ta’lim modeliga Evropa va Amerika modelidan farqli o’laroq quyidagilar xosdir²:

• 
  boshlang'ich maktabning katta ahamiyatga ega ekanligi (ushbu aksariyat mamlakatlar, jumladan Yaponiya va Janubiy Koreyada boshlang'ich maktabda o’qish 4 yil emas, balki 6 yil davom etadi);
  
• 
  o’quvchilarga faqat akademik bilim berish emas, balki ularda ijodiy va mustaqil fikrlash ko’nikmalarini shakllantirishga e’tibor qaratilgani (Singapurda boshlang'ich maktab bitiruvchilari ega bo’lishi lozim bo’lgan ettita afzalliklardan biri “fikrlash va o’z fikrini ifoda etish” va “atrofdagi narsalarga qiziqish bildirish” qobiliyati hisoblanadi);
  
• 
  o’quv yurtlarining, jumladan boshlang'ich maktablarning kompyuterlar bilan jihozlangani va Internet tarmog'iga ulangani (Janubiy Koreya dunyoda Singapurdan keyin ikkinchi bo’lib, o’z maktablari, hattoki qishloqlar va orollardagi maktablarni kompyuterlar bilan to’liq jihozladi). Bu o’quv jarayoni samaradorligidan tashqari darsliklar, ko’rgazmali qo’llanmalar chop etish, kutubxonalarni saqlash va hokazolar uchun sarflanadigan xarajatlarni kamaytirgan holda iqtisodiy samara berdi;
  
• 
  ta’lim tizimining jamiyatning turli qatlamlari uchun ochiqligi (Janubiy Koreyada 25-37 yoshdagi fuqarolarning 97 foizi shu tufayli oliy ma’lumotga ega va bu butun dunyoda eng yuqori ko’rsatkich hisoblanadi);
  
• 
  o’quv yurtlari turlarining moslashuvchanligi va yuqori darajada tabaqalashgani (Janubiy Koreyada birgina oliy ta’lim doirasida oddiy kollej va universitetlar bilan bir qatorda kasb-hunar-texnika kollejlari, kollej maqomiga ega boshqa o’quv yurtlari, ochiq va sirtqi universitetlar ham bor);
  
• 
  o’quvchilarga erkinlik berilgani, ularning akademik kurslarni majburiy o’rganishni rad etish imkoniyati (Yaponiyada nafaqat talabalar, balki yuqori sinf o’quvchilari uchun kurslarning 50 foizi majburiy hisoblanadi), vaholanki, o’quv yurtlari tomonidan maxsus va umumta’lim kurslarini tanlash imkoniyati berilgan;
  
• 
  ta’lim muassasalarini moliyalash va boshqarishda xususiy kapitalning yuqori darajada ishtirok etishi (Janubiy Koreyada xususiy manbalar maktabgacha ta’lim muassasalari byudjetining yarmini, oliy o’quv yurtlari byudjetining 80 foizini, Yaponiyada 50 foizini tashkil etadi. Xitoyda 1994 yildan buyon talabalarning ta’lim kreditlari va grantlarini olish imkoniyati kengaytirilishi bilan bir qatorda to’liq o’rta va oliy ta’limning pulli tizimi bosqichma-bosqich joriy etilmoqda);
  
• 
  xorijiy tillar, avvalambor, ingliz tilini o’rganishga alohida e’tibor berilayotgani (nafaqat Britaniyaning sobiq mustamlakalari Singapur, Gonkong,Malayziya, Hindistonda, balki ingliz tiliga ikkinchi davlat tili maqomini berish to’g'risidagi masala ustida bahs-munozaralar davom etayotgan Yaponiya va Janubiy Koreyada ham ingliz tilini yaxshi bilishadi);
  

1.2.  Amerikada ta’lim olishning afzalliklari

Amerika ta'lim tizimi xalqaro talabalar uchun diplom variantlarining keng tanlovini taklif etadi. Kollejlar, dasturlar va joylar shunchalik ko'pki, hatto amerikaliklar ham ularni har doim ham aniqlay olmaydilar. AQShda universitet qidirishdan oldin, siz Amerika ta'lim tizimi bilan tanishishingiz kerak - bu sizning qidiruvingizni toraytirishga va samarali o'quv rejasini ishlab chiqishga yordam beradi.
Natalya Valevskaya LikbezAprel 11, 2019
AQSh ta'lim tizimi: asoslari
Amerika ta'lim tizimi xalqaro talabalar uchun diplom variantlarining keng tanlovini taklif etadi. Kollejlar, dasturlar va joylar shunchalik ko'pki, hatto amerikaliklar ham ularni har doim ham aniqlay olmaydilar. AQShda universitet qidirishdan oldin, siz Amerika ta'lim tizimi bilan tanishishingiz kerak - bu sizning qidiruvingizni toraytirishga va samarali o'quv rejasini ishlab chiqishga yordam beradi.
Ta'lim tizimining tuzilishi: boshlang'ich va o'rta maktablar
Kollejga kirishdan oldin, amerikalik talabalar 12 yil davomida boshlang'ich va o'rta maktablarga boradilar. Bu yillarga XNUMX dan XNUMX gacha sinflar deyiladi.
Taxminan olti yoshida, amerikalik bolalar boshlang'ich maktabga borishni boshlaydilar - AQShda u boshlang'ich maktab deb nomlanadi. O'qish 5-6 yil davom etadi, shundan so'ng ular o'rta maktabga boradilar.
O'rta maktab ikkita dasturdan iborat: "o'rta maktab" (o'rta maktab yoki o'rta maktab) va "o'rta maktab", ya'ni o'rta maktabning yuqori sinflari. O'rta ma'lumotni tugatgandan so'ng, talaba diplom yoki sertifikat oladi. 12-sinfdan keyin amerikaliklar kollej va universitetlarga borishlari mumkin. Ulardagi ta'lim "oliy ma'lumot" deb nomlanadi.
Baholash tizimi
Amerikaliklar singari, universitet yoki kollejga kirishda chet ellik abituriyentlar hisobot varaqasini taqdim etishlari shart. Vaqt varaqasi - bu o'quv varaqangizdan ko'chirmaning rasmiy nusxasi. AQShda bu talabalar muvaffaqiyatini belgilaydigan baholar va o'rtacha ball (GPA) ni o'z ichiga oladi. Odatda, narsalar foiz sifatida baholanadi, keyinchalik ular harflar darajasiga o'tkaziladi.
Baholash tizimi va GPAni chet ellik talabalar tushunishi qiyin bo'lishi mumkin. Baholarni sharhlash ko'plab variantlarga ega bo'lishi mumkin. Masalan, turli maktablardan ikki talaba vaqt jadvalini bitta universitetga topshiradilar. Ikkalasida ham o'rtacha 3,5 ball bor, ammo bitta talaba odatdagi o'rta maktabga, ikkinchisi o'qish qiyin bo'lgan nufuzli maktabga bordi. Universitet ularning o'rtacha ko'rsatkichlarini boshqacha baholay oladi, chunki ular o'qigan maktablar umuman boshqa standartlarga ega.
Mana bir nechta muhim jihatlar:
Siz davlatingizda olgan ta'lim darajasiga Amerika ekvivalentini topishingiz kerak.Har bir universitet, kollej abituriyentlariga qo'yiladigan talablarga, shuningdek individual o'quv dasturlariga e'tibor bering, chunki ular universitet miqyosidagi talablardan farq qilishi mumkin.O'zingizning muvaffaqiyatingizni kuzatish uchun universitet maslahatchisi bilan muntazam ravishda uchrashib turing.
Sizning maslahatchingiz universitetga kirishga tayyorgarlik ko'rish uchun Amerikada qo'shimcha yil yoki ikki yil sarflash kerakligini aniqlashga yordam beradi. Agar chet ellik talaba Amerika kollejiga o'qishga kirmasa, u o'z mamlakatida ariza beruvchiga aylanishi mumkin, ehtimol uning mamlakati bunday talabaning Amerika diplomini tan olmagan bo'lishi mumkin.
O'quv yili
O'quv yili odatda avgust yoki sentyabrda boshlanadi va may yoki iyungacha davom etadi. O'quv yilining boshlanishi odatda band bo'ladi - bu davrda do'stlik boshlanadi, chunki yoshlar birgalikda yangi hayotga moslashadi. Ko'p kurslar kuzda boshlanadi va keyin o'quv yilida davom etadi.
Ko'pgina universitetlarda o'quv yili ikki semestrdan iborat (ba'zilarida). Yilni to'rt davrga ajratadiganlar bor, ular orasida ixtiyoriy yoz trimestri ham bor. Agar siz yozda o'qimaslikni tanlasangiz, unda yilingiz ikki semestr yoki uch trimestrdan iborat bo'ladi.