|
3.
В.И.Селиверстов. "Игры в логопедической работе с детьми" Москва
1986-йил
§2. Миллий ўйинлар орқали мактабгача ёшдаги болаларда миллий
ғурурнинг шаклланиши
Республика Президенти И.А.Каримов: "Сиҳат - саломат бўлишнинг
анъанавий қадрини қайта тиклаш ва оила қадри билан шарафли бир ўринга
қўйиш керак. Бизнинг замонимиз баҳодирлар ва ҳимоячиларимиз бўлган
полвонлар ва ботирларга азалдан бой ва уларни меҳр билан парвариш қилиб
келмоқда. Болаларнинг жисмоний бақувват ва етук кишилар бўлишларида
халқ миллий ўйинлари муҳим ўрин тутади. Умри асру асрлар билан тенгдош
бўлган миллий ўйинларнинг бугуни ҳам, келгуси ҳам порлоқ ва ҳаёт
бахтлидир. Зеро, авлоднинг жисмоний бақувват ва куч-қувватли етуклик
ҳамма вақт ва ҳар бир жамиятда асосий масалалардан, яъни давлат
тизимининг устивор йўналишларидан бўлиб келган ва шундай бўлиб
қолаверади.
Ўзбек халқ, маданиятидаги ҳает тарзи билан йўғирилган архаик
жанрлардан бири ўйин санъатидир. Уйинлар ҳозирги ўзбек санъатидаги узок,
замонлардан бери яшаб, шаклланиб, ҳар бир даврда ўзига хос тарихларга
учраб, ривожланиб келаётган кадимий, аммо ҳамиша навқирон санъат
туридир. Қадимги Турон, шу жумладан ўзбек халқининг ота-боболари ва
момоларини ташкил этган уруғ ва кабилаларни ижтимоий ҳаёти, ижтимоий
эстетик, этник дунёқараши, миллий хусусиятлари билан боғлик, турли
этнографик мазмун - маъноларидаги ранг - баранг ўйинлар кишиларнинг
маиший ҳаёт тарзи билан боғлиқ, онгли ўйин ҳаракатларнинг илк илдизлари
бўлиб ҳисобланади. Шу туфайли улар энг бошланғич, содда элементлардан
25
мураккаб шаклларга ўсиб ётган узоқ жараёнлар тарихига эга. Инсон дунёга
келгандан то қабргача ўйинлар билан машғул бўлади. Демак, ўйинлар инсон
ҳаётининг ажралмас бўлакларидандир. Ҳар бир ўйин шунчаки оддий-ҳатти-
ҳаракатлардан (жисмоний) ёҳуд руҳий ҳолат вазиятлардан иборат бўлмай
маълум ритм, оҳанг, бадиий эмоционал сўз, муайян сюжет ва композицион
мураккабликдан ҳам иборатдир. Ўйинда уни бажарувчисининг куч-қуввати,
ақл идроки, фаҳм-фаросати топқирлиги, зукколиги, эпчиллиги ҳам намоён
бўлади.
Узоқ ва мураккаб тараққиёт босқичини босиб ўтган халқ миллий
ўйининг улкан кисмини болалар, шу жумладан кичик ва ўрта ёшдаги болалар
ўйинлари ташкил этади. Зеро, болалар ҳам катталар каби мазмун маъноси
юксак мароқ, кишига олам-олам шавқу завқ берувчи, айни чоғда
синовларидан ўтказувчи ўйинларсиз яшай олмайдилар, ҳатто ўсиб-униб,
камолотга эриша олмайдилар. Дарҳақиқат, ҳар қандай бола хилма - хил
ўйинлар бағрида инсон сифатида шаклланади, вояга етади, комилликка
зришади. Айни шу халқ миллий ўйинлари болаларнинг у ёки бу нарса-
эдщсага кизикишини тугдиради, ривожлантиради. Жисмоний, ахлокий,
зстетик, этник тарбиясини шакллантиради, бора-бора ана шу ўйинлар
бағрида камол топтиради. Шу жиҳатдаи, миллий ўйинлар асру асрлар
давомида халқ педагогикасининг ажралмас қисми сифатида муҳим ва зарур
тарбия воситаларидан бири бўлиб келган. Миллий ўйинлар болалар
дунёсининг доимий йулдоши бўлиб, ҳозирги кунимизда ҳам мунтазам
ҳамрохдир. Нима учун болалар, ҳатто катталар ҳам ўйинларга уч бўладилар,
ўз ҳаётларини ўйинларсиз тасаввур қила олмайдилар. Бунинг сабаби,
биринчидан, ўйинларнинг жуда қизиқарли ва беназир мароқли бўлиши,
иккинчидап, унинг бағоят эмоционал-таъсирчанлиги, учинчидан, дид-
фаросатини, тафаккурини, шунингдск, жисмоний куч-кувватни оширишга
қаратилган бўлишлигидир, тўртинчидан, ён атрофдаги воқеа ҳодисаларни
апглаш, дунёни таниш, маънавий-маърифий ва ахлоқий тарбияга алоҳида
таъсир этишлигидадир. Болалар ўйинлари, қолаверса умуман ўйинларнинг
26
чуқур миллий, руҳиятини кўтариш, калбни забт этиши, ўта таъсирчан ва
ҳаяжонли бўлишликларидир.
Дарҳақиқат, миллий ўйинлар ҳар бир кишига, жумладан - болага олам-
олам қувонч, шодлик бағишлайди, ҳаракат ва ақл идрокнинг фавқулотда
қизиқарли оламига олиб киради, унинг узлигини унитиб, ўйинга берилишини
таъминлайди, тафаккур, дид-фаросат ва ақл-идрокини ўстиради. Тсварак-
атроф, кишилар билан танишувида ёрдамлашади, ақлий ва жисмоний
камолот сари етаклайди. Халқимизнинг ўзбекона зукколиги-ю, топқирлиги-
ю, ижодкорлиги-ю, жангарлиги оқилу донолиги ўйийларда намоён бўлади.
Айни чоғда ўйинлар - халқ ҳаёти, интилиши, кураши, орзу-умиди, мақсад
нияти, унинг фалсафаси, дунёқараши, этник-эстетик дид, қарашларининг
ўзига хос даражадаги рамзий ифодаси ҳамдир. Ўзбек миллий ўйинлари кўп
асрлик тарихга эга. Улар асрлар давомида халқимизнинг ижтимоий-сиёсий,
иқтисодий, маданий ва аънавий-маърифий, ҳаётий кузатувлари, тажрибалари,
ўзаро алоқалари, маънавий-руҳий муносабатлари, мулоқат-мунозаралари
асосида юзага келган ва амалий ҳаракатда, яъни жонли анъаналарда бизгача
етиб келган. Ҳа болалар миллий ўйинлари халқимизнинг бетакрор олтин
меросидандир. Уларни доно ота-боболаримиз, зукко момоларимиз, уларнинг
фарзандлари-ю, набира эваралари бир-бирларига ўтказиб, кўз қорачиғидек
асраб авайлаб, бизгача етказиб келганлар.
Ўзбекистонда
Do'stlaringiz bilan baham: |
