Amanov akram mirzayevich zaripov xusan baxodirovich "soliqlar va soliqqa tortish" fani

4-rasm. O‟zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti 
daromadlari 

---

51 
Mamlakatimiz 
soliq 
tizimining 
huquqiy 
asoslari
Mol-mulk qiymatidan olinadigan soliqlarga mol-mulk solig‗i 
kiradi. 
Yer maydonlaridan olinadigan soliqlarga qishloq xo‗jalik tovar 
ishlab chiqaruvchilarning yagona yer solig‗i va yuridik (noqishloq 
xo‗jalik) va jismoniy shaxslarning yer soliqlarini kiritish mumkin. 
O‘zbekiston soliq tizimida amalda bo‘lgan soliqlarni ob‘ekti va 
iqtisodiy mohiyati bo‘yicha bir necha guruhlarga ajratib o‘rganish 
mumkin. 
Soliqlar soliqqa tortish ob‘ektiga qarab to‘rt guruhga bo‘linadi: 
Oborotdan olinadigan soliqlar 
Daromaddan olinadigan soliqlar 
Mol-mulk qiymatidan olinadigan soliqlar 
Yer maydoniga qarab olinadigan soliqlar. 
Oborotdan olinadigan soliqlarga qo‘shilgan qiymat solig‘i, 
aktsiz solig‘i, bojxona boji va er qa‘ridan foydalanganlik uchun 
olinadigan soliqlar kiradi. Lekin oborot (aylanma) tushunchasi 
bizning qonunchiligimiz bo‘yicha ilgaridek mahsulot realizatsiyasi 
oborotidan emas, balki mahsulotlarni yuklab yuborgan qiymat bilan 
o‘lchanadi. Yalpi tushumdan olinadigan yagona soliq to‘lovi ham 
oborotdan olinadigan soliqlarga kiradi.
Daromaddan olinadigan soliqlarga yuridik shaxslarning 
foydasiga solinadigan soliq, jismoniy shaxslarning daromadiga 
solinadigan soliq, ixtisoslashtirilgan ulgurji savdo korxonalarining 
yalpi daromadidan olinadigan soliqlari kiradi. Bu guruh soliqlarga 
obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig‘i ham 
kiradi. 
Mol-mulk qiymatidan olinadigan soliqlarga mol-mulk solig‘i 
kiradi. 
Yer maydonlaridan olinadigan soliqlarga qishloq xo‘jalik tovar 
ishlab chiqaruvchilarning yagona er solig‘i va yuridik (noqishloq 
xo‘jalik) va jismoniy shaxslarning er soliqlarini kiritish mumkin. 
O‘zbekiston Respublikasida soliq 
tizimining 
huquqiy 
asoslari, 
soliq 
to‘lovchilarning 
huquqlari 
hamda 
majburiyatlari, soliq ishlarini yuritish 
tartiboti va soliq haqidagi qonun 

---

52 
hujjatlarini 
buzganlik 
uchun 
javobgarlik 
Soliq 
Kodeksi, 
O‘zbekiston Respublikasining ―Davlat soliq xizmati to‘g‘risida‖ gi 
qonuni va shu kabi bevosita soliqqa oid qonun hujjatlari orqali 
tartibga solib turiladi.
Ushbu jarayonda soliq tizimini tartibga soluvchi bir qator 
qonun hujjatlari qabul qilinib, uning asosini - O‗zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasi tashkil etadi. Bizga ma‘lumki, 
O‗zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi O‗zbekiston Respublikasi 
Oliy Kengashining 1992 yil 8 dekabrda bo‗lib o‗tgan o‗n ikkinchi 
chaqiriq o‗n birinchi sessiyasida qabul qilindi.
O‗zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – soliq huquqining 
asosiy manbasi sifatida, soliq tizimining boshlang‗ich huquqiy 
asoslarini va asosiy prinsiplarini belgilab bergan. 43 Jumladan, 
Konstitutsiyaning 51-moddasiga binoan, «Fuqarolar qonun bilan 
belgilangan 
soliqlar 
va 
mahalliy 
yig‗imlarni 
to‗lashga 
majburdirlar». Konstitutsiyaning 78-modda 9-bandi va 123-
moddalariga binoan esa,«O‗zbekiston Respublikasi hududida 
Yagona soliq tizimi amal qiladi. Soliqlar joriy qilishga faqat 
O‗zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi haqli».
Konstitutsiyaning 100-moddasida mahalliy davlat hokimiyati 
organlarining mahalliy soliqlar va yig‗imlarni belgilash bo‗yicha 
vakolati ko‗rsatib o‗tilgan. Bundan tashqari, O‗zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiya bilan barcha sohalarga, shu jumladan 
soliq tizimiga bevosita taalluqli bo‗lgan asosiy prinsiplar – davlat 
organlari va mansabdor shaxslarning jamiyat va fuqarolar oldidagi 
mas‘uliyatini 
(2-modda), 
demokratiyaning 
umuminsoniy 
prinsiplarga asoslanishini (13-modda), qonuniylikni (15- modda), 
fuqarolarning tengligini (18-modda) va boshqa asoslarni belgilab 
bergan.
Soliq huquqining manbasi sifatida xalqaro shartnomalar ham 
namoyon bo‗ladi. Jumladan O‗zbekiston Respublikasi Soliq 
kodeksining 
4-moddasiga 
binoan 
agar 
O‗zbekiston 
Respublikasining 
xalqaro 
shartnomasida 
O‗zbekiston 
Respublikasining soliq to‗g‗risidagi qonun hujjatlarida nazarda 
tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo‗lsa, xalqaro 
shartnoma qoidalari qo‗llaniladi. 

---

53