Amaliyoti kundaligi

2.QISQA MUDDATLI BANK KREDITINI XISOBGA OLISH.
Qarz va kapitalni moliyalash ham biznesning eng kichik qismidan tashqari hamma joyda munosib o'rin egallaydi. Agar biz qarzni moliyalashtirishga e'tibor qaratadigan bo'lsak, ko'pchilik kichik korxonalar an'anaviy ravishda tijorat banklaridan uzoq muddatli kreditlar ko'rinishidagi biznes kreditlarini olishdi. Kreditlarning ushbu muddatlari qisqa, oraliq yoki uzoq muddatli bo'lishi mumkin. Turg'unlikning turli uzunligi firma kreditlarni to'lashi mumkin bo'lgan turli vaqtlarni emas, balki kreditlar uchun turli maqsadlarni ham anglatadi.
Qisqa muddatli biznes kreditlari nima? Kichik biznes korxonalari uzoq muddatli qarzni moliyalashtirish o'rniga qisqa muddatli kreditlarga muhtoj. Qisqa muddatli qisqa muddatli kreditlar bo'yicha ko'p muddatli kreditlar odatda bir yil yoki undan kam muddatga ega. Ular bir yil ichida qarz beruvchiga qaytarilishi kerak. Qisqa muddatli kreditlarning aksariyati odatda 90-120 kun ichida ko'pincha tezroq qaytariladi. Qisqa muddatli muddatli kreditlar sizni uzoq muddatli majburiyatlarni talab qilmasdan moliyalashtirishga bo'lgan ehtiyojni qondirishga yordam beradi.
Qisqa muddatli qarzni moliyalashtirish maqsadlari. Qisqa muddatli kreditlar meva-sekin bo'lgan korxonalar uchun foydalidir, masalan, dam olish mavsumiga inventarizatsiya qilish kerak bo'lgan chakana korxonalar. Bunday biznesga dam olish kunlaridan oldin inventarizatsiyani yaxshi sotib olish uchun va qisqa muddatli qarz zarur bo'lishi mumkin. Qisqa muddatli biznes kreditlari uchun bu juda yaxshi qo'llaniladi.
Qisqa muddatli biznes kreditlari uchun boshqa mablag'lar mablag'larning vaqtincha kamchiliklarini qoplash uchun aylanma mablag'larni jalb qilishdir.
Masalan, kredit beruvchilar o'z pullarini to'lashlarini kutishingiz mumkin. O'zingizning hisob-kitoblaringizni to'lash uchun qisqa muddatli biznes kreditlari kerak bo'lishi mumkin; ya'ni o'zingizning qarz majburiyatlarini (etkazib beruvchingizga qarzdor bo'lgan) kutib olishingiz kerak. Ayniqsa sizning kompaniyangiz davriy biznes bo'lsa, pul mablag'ingizni oqimiga nisbatan qisqa muddatli kreditni talab qilishingiz mumkin.
Qisqa muddatli kreditni olish uchun siz bankka, kredit uyushmasiga, o'zaro bankka yoki qarz beruvchi boshqa turiga qarashli kreditorga to'liq hujjatlarni taqdim etishingiz kerak. Kredit beruvchiga, ehtimol oxirgi 3-5 yil mobaynida etkazib beruvchilarga (kreditorlik qarzlari) va kompaniyangizning pul oqimi tarixiga to'lovlar ham kiritilgan bo'lishi mumkin bo'lgan boshqa kreditlar uchun sizning to'lovlaringiz tarixini yozib olish talab etiladi. Bundan tashqari, agar sizning kreditoringiz so'ragan bo'lsa, sizning daromadingiz haqidagi ma'lumotni xuddi shu miqdorda topshirishga tayyor bo'lishingiz kerak. Barcha hujjatlar hujjatning professional formatida bo'lishi kerak.
Qisqa muddatli kredit bo'yicha malakangiz kreditning kafolat bilan ta'minlanishi yoki ta'minlanmaganligini yoki kafolatsiz yoki imzo qo'yilganidan qat'i nazar, kreditni aniqlashga yordam beradi.

Uzoq muddatli kredit foizlari bo'yicha qisqa muddatli. Oddiy iqtisodiyotda qisqa muddatli kreditlar bo'yicha foiz stavkalari uzoq muddatli kreditlar bo'yicha foiz stavkalaridan yuqori. Iqtisodiy inqiroz sharoitida esa, foiz stavkalari past bo'lishi mumkin va qisqa muddatli kredit stavkalari uzoq muddatli kreditlar stavkasidan past bo'lishi mumkin. Qisqa muddatli kredit stavkalari, odatda , asosiy foiz stavkasi va ortiqcha bonuslarga asoslangan. Bank yoki boshqa qarz beruvchi sizning kompaniyangizga qanday xavf tug'dirishini aniqlash orqali mukofotni belgilaydi.

Buni qisqa muddatli kredit olish uchun ularni taqdim etgan hujjatlarga qarash orqali amalga oshiradilar.
Qisqa muddatli kreditlar bo'yicha foiz stavkalarini bir necha usullar bilan hisoblash mumkin. Kredit beruvchini foiz stavkasini siz uchun eng munosib tarzda hisoblash uchun olishni istaysiz. Qisqa muddatli foiz stavkalarini hisoblashning turli yo'llarini ko'rib chiqing va bank krediti xodimi bilan gaplashganda uni sizning yo'riqnomangiz sifatida foydalaning. Bundan tashqari, siz hozirgi asosiy foiz stavkasi haqida ma'lumot egasi ekanligingizga amin bo'ling, shunda siz o'zingizning qisqa muddatli kreditingiz bo'yicha foiz stavkasini muhokama qilayotganda bank zayom xodimi uchun oqilona gapirishingiz mumkin.

Start-up biznes va kichik korxonalar uchun kreditlar. Boshlang'ich kompaniyani qisqa muddatli kredit bilan ta'minlash mumkin. Buning sababi, qisqa muddatli kreditlarning uzoq muddatli moliyalashtirishga qaraganda kamroq talabga javob bermasligi, chunki ularning kamchiliklari haqiqatdir.

Boshlang'ich korxonalar kelgusi 3-5 yil uchun prognoz qilingan pul oqimi jadvallari va ayni davr uchun prognoz qilinadigan moliyaviy hisobotlarni taqdim etish kabi qarz beruvchiga keng ko'lamli hujjatlarni taqdim etishlari kerak. Ularning daromadlari qaerdan kelib chiqishi va qanday qilib to'lanishi kerakligini tushuntirishlari kerak.
Ko'pgina boshlang'ich korxonalar nafaqat kredit beruvchidan ishonchli kreditlar olishlari mumkin. Boshqacha aytganda, boshlang'ich firmasi qarz beruvchi bilan kreditni ta'minlash uchun bir xil ta'minotni taklif qilishlari kerak edi.
Iqtisodiyotimiz muammosiz ishlashi uchun kichik biznes sub'ektlariga qisqa muddatli kreditlar mavjudligi juda muhimdir. Qisqa muddatli moliyalashtirishsiz, kichik biznes deyarli ishlamaydi. Ular o'z inventarlarini sotib olmaydilar, ish sarmoyasi etishmovchiligini qoplay olmaydilar, mijozlar bazasini yoki operatsiyalarini kengaytiradilar yoki o'sib chiqadilar. Tijorat banklari katta turg'unlik davrida kredit siyosatini kuchaytirgandan so'ng, kichik biznes va iqtisodiyot bu masalalar sababli zarar ko'rdi.
O'zbekiston Respublikasi hududida xo'jalik yurituvchi subyektlarga kredit berish tijorat banklari tomonidan «Banklar va bank faoliyati to'g'risidagi» Qonun asosida va boshqa me'yoriy hujjatlarga muvofiq amalga oshiriladi. Banklar O'zbekiston Respublikasining «Korxonalar to'g'risida»gi Qonuniga asosan, o'z kapital va mustaqil balansiga, yuridik shaxs huquqiga ega bo'lgan mustaqil xo'jalik yurituvchi subyektlarga, ulaming mulkchilik shakllaridan qat'i nazar, shartnoma asosida qisqa muddatli kredit beradi. Kredit rnijozning hisob-kitob schyoti joylashgan bankdan beriladi. Boshqa banklaming rnijozlariga kredit berilishiga yo'l qo'yilmaydi. Zarar ko'rib ishlaydigan, nolikvid balansga ega bo'lgan xo'jalik yurituvchi subyektlarga kredit berilmaydi. ligari berilgan ssudalar esa belgilangan tartibda muddatidan ilgari undirib olinadi. Kredit resurslaridan uzoq muddatli moliyaviy nobarqarorlik, xo'jasizlik va zararlarni qoplash uchun foydalanishga yo'l qo'yilmaydi. Kredit yordamida tovar-moddiy boyliklar, turli mashina va mexanizmlar sotib olinadi, iste'molchilarning mablag'lari yetarli bo'lmaganida to'lovni kechiktirib, tovarlar sotib olishlari va boshqa har xiI to'lovlami amalga oshirish imkoniyatiga ega bo'ladi.
Korxona kredit olish uchun bankka quyidagi hujjatlami taqdim etadi:
- Kredit ajratish to'g'risidagi ariza. Unda qarz oluvchining nomi, yuridik maqomi, joylashgan manzili, unga kredit hisob-kitob xizmati ko'rsatuvchi bank muassasasi, kredit so'rab, bankka murojaat qilishning sabablari, kreditdan qanday maqsadlarda foydalanish mo'ljallanayotgani, so'ralayotgan kredit sumrnasi va uni qaytarish muddati ko'rsatiladi.
- Kredit buyurtmanomasi. Unda korxonaning faoliyat turlari va ular ishlab chiqarayotgan mahsulotlar, mavjud xususiy mablag'lar, kreditni qaytarish kafolati, ishlab-chiqarish va moliyaviy ko'rsatkichlar, jumladan, debitorlik-kreditorlik qarzlari miqdori batafsil bayon qilinadi.
- Texnik-iqtisodiy asoslash (biznes-reja). Unda olgan kredit hisobidan amalga oshirish mo'ljallanayotgan sarf-xarajatlar ro'yxati, zarurat tug'ilganida esa, mahsulot shaklida ifoda qilinadigan taxminiy mahsulot ishlab chiqarish (ishlar bajarish, xizmatlar ko'rsatish hajmi, bir dona mahsulot bahosi, ko'rsatilgan xizmat haqi), rejalashtirilayotgan mahsulot sotish bozori, ishlab chiqarish quvvati, asbob-uskunalar, xomashyo va materiallaming mavjudligi ko'rsatiladi. Shuningdek, korxona tomonidan oxirgi hisobot sanasigacha bo'lgan balans, zarurat tug'ilganida boshqa sanalarga oid bo'lgan va soliq inspeksiyasi tomonidan tasdiqlangan balanslar ham taqdim etiladi. Oxirgi hisobot sanasiga tuzilgan balansda debitorlik-kreditorlik qarzlar batafsil bayon qilinishi hamda to'lov muddatidan 90 va undan ortiq kun o'tgan qarzlami qiyoslash dalolatnomalari ilova qilingan bo'lishi lozim.
Kreditni bank amaliyotida qabul qilingan shaklda o'z vaqtida qaytarilishini ta'minlash majburiyati:
- moliyaviy natijalar to'g'risidagi hisobot;
- oborot mablag'larining aylanishiga doir hisob-kitob;
- boshqa kreditorlardan olingan qarz mablag'lari va boshqa banklarda saqlanayotgan bo'sh mablag'laming mavjudligi to'g'risidagi ma'lumotnoma;
- qarz oluvchining boshqa korxonalar sarmoyasidagi ishtiroki to'g'risidagi ma'lumotlar;
- mijozning moliyaviy ahvolini tasdiqlovchi boshqa turli hujjatlar.
Bank xodimi barcha zarur hujjatlarni olgach, 5 kun muddat ichida Markaziy bank talablarida ko'zda tutilgani uchun bo'lg'usi qarz oluvchining kreditga va to'lovga layoqatliligini aniqlashi lozim. Bu biznes reja tayyorlash masalalari bilan birgalikda batafsil ko'rib chiqiladi. Kredit olishda ko'zda tutilgan maqsadlaming korxonaning ustav faoliyatiga va kredit turi, uning maqsadlariga mos kelishi e'tiborga olinadi.
Bank xodirni taqdim etilgan hujjatlar to'plamini o'rganib chiqib kredit berish yoki bennaslik yuzasidan xulosa tayyorlaydi. Unda quyidagilar ko'rsatiladi:
- kreditga layoqatlilik;
- kredit olishdan maqsad;
- uning muddati va rniqdori;
- kredit qaytarilishining ta'minoti;
- foiz stavkasi;
Bank xodirnining xulosasi rahbar tomonidan tasdiqlangach, ilova qilingan hujjatlar bilan birgalikda kredit qo'mitasi muhokamasiga yuboriladi. Hozirgi kunda korxonalarda bank kreditlarini hisobga oluvchi ikkita schyot mavjud:
6810-«Qisqa muddatli kreditlar» schyoti.
6810-«Qisqa muddatli kreditlar» chotida marnlakat hududidagi va chet eldagi banklardan olingan qisqa muddatli kredit bo'yicha bank bilan bo'ladigan hisob-kitoblar hisobga olinadi. Tahliliy schyotlar kredit turi bo'yicha ochiladi.
6810-schyot balansga nisbatan passiv hisoblanib, kredit tomonidan bankdan olingan qisqa muddatli qarzlar, debetida esa qisqa muddatli qarzlarning qaytarilishi hisobga olinadi, qoldiq esa, kredit tomonida qoladi. Uning tahliliy hisobi olingan qarzlar turlari bo'yicha 38-qaydnomada, sintetik hisobi esa 4-jumal-order yordarnida yuritiladi.