Амаliy pedagogika vа psixologiya kafedrasi ijod psixologiyasi fanidan маъруза матнлари ишланмаси

V.3. Мотивация. Инсон ҳатти-ҳаракатлари унинг тафаккуридан эмас, эҳтиёжларидан келиб чиқади. Келтирилган чизмадан кœриниб турибдики, тафаккур эҳтиёж ва эришилган натижа орасидаги бир босқич, холос. Хоҳиш кучи ва фаолият натижаси орасидаги муносабат қандай? Бу муносабат Еркес-Додсон қонуни билан аниқланади ва қуйидагича тасвирланади.


Н атижа



Мотивация
Хоҳиш қанча кучли бœлса, натижалар шунча юқори. Фақат маълум чегарагача. Агар мотивация бу чегарадан œтиб кетса, натижа ёмонлашади.
Еркес-Додсон қонуни – бир нечта тадқиқотлар умумлашмаси, хулосасидир. Масалан, шу тажрибалардан бири қуйидагича: синалувчига бир нечта масалаларни ечиш таклиф этилади. Тажриба вақти – 30 дақиқа, масала ечишга қатъий 12 дақиқа берилади. Ҳар бир ортиқча ишланган масалага мукофот берилади. Мукофот геометрик прогрессия бœйича ошириб борилади: 2, 4, 8 ва ҳ.к. марта.
Маълум бœлишича, мукофот оладиган синалувчилар моддий стимул берилмаган гуруҳга нисбатан масалаларни яхшироқ ишлашар экан. Аммо, мукофот жуда ошиб кетса, натижа яна ёмонлашар экан. Шошилиш ва кучли қœзғалиш туфайли синалувчилар кœп хатоларга йœл қœйишган.

Н атижа



Мотивация
Демак, жуда кучли стимул фикрни қотиради, одам ақлли қарорлар қабул қилиш қобилиятини йœқотади (циклланиш). Œша зиддиятли (жиддий) вазиятларда қœрқув реакцияси ҳам юз беради. Яъни, œта хавфли дақиқаларда фикр жуда аниқ, тез ва самарали ишлай бошлайди.
Ижод ҳар қандай бошқа фаолият сингари ҳиссиёт билан боғлиқ. Ижоднинг ҳар бир босқичи тœғридан-тœғри майллар, эҳтиёжлар ва ҳиссиётлар билан боғлиқ.
Илмий ижод учун ориентация рефлекси œта муҳим. Унинг асосида қизиқиш пайдо бœлади. Œзини кœрсатиш ва тақлид рефлекслари ҳам аҳамиятга эга. Яна œз-œзини юқори баҳолашга эҳтиёж ва атрофдагиларнинг тан олишлари ҳам ижод қилишга стимул беради. Бундан кœринадики, бу ижод стимуллари ижодий фаолиятнинг ички ва ташқи мотивлари билан функционал жиҳатдан яқин.
Ижод стимуляторлари қаторига бошқалардан ажралиб туриш истагини намоён қилувчи ҳиссиётлар киради. Жуда кœп ижод намуналари, санъат асарлари эса моддий фойда олиш учун яратилган.
Ижоднинг охирги босқичида мақсад рефлекси катта аҳамиятга эга. Санаб œтилган ижод мотив-стимуллари ҳаммада ҳар хил ва улар ҳар хил даражада намоён бœлади.