"amaliy matematika va informatika" fakulteti "tabiy fanlar va iqtisodiyot" kafedrasi

1.2. Aholini ijtimoiy himoya qilish tizimi va davlatning ijtimoiy siyosatining ahamiyati

Ijtimoiy siyosat deganda eng avvalo siyosat tushunchasi bilan uzviy bog‘liqdur. Sababi davlatda siyosat rivojlansa ining tarmoqlari bo‘lgan turli xil siyosatlar ham rivojlanadi. Siyosat bu -davlatni boshqarish sanʼati. Siyosat turli ijtimoiy-siyosiy intlar, ijtimoiy qatlamlar, tabaqa va guruhlar oʻrtasidagi munosabatlar bilan bog‘lik. Uning mohiyatini davlat hokimiyati shakllari, uni amalga oshirish va boshqarish tashkil etadi. Siyosat keng maʼnoda jamiyatning siyosiy tizimi, siyosiy hayoti, davlat hokimiyati, uning ichki va tashki faoliyati, siyosiy tashkilotlar va harakatlarning hokimiyatga munosabati, uni boshqarishda siyosiy manfaatlarni amalga oshirishning ustuvor yoʻnalishlarini oʻzida ifoda etadi. Shunga koʻra adolatli va adolatsiz, xolis va noxolis, insonparvar yoki inson manfaatlariga zid siyosiy demokratik va avtoritar Siyosat koʻrinishlarini boshqaruvlarini kuzatish mumkin. Shunday ekan ijtimoiy siyosat ham davlatning aholi bilan o‘zaro munosabatida namoyon bo‘ladi, aholining qo‘llab- quvvatlash,ularni himoya qilish, qonun ustuvorligini ta’minlash, aholininh sog‘ligiga e’tibor berish hamda ularni bilim olishini davlat tomonidan ta’minlanishi va davlat muhofazasida bo‘lishi ham bir davlatning ijtimoiy siyosatda e’tiboridan namoyon bo‘ladi. Xalqaro Mehnat tashkiloti⁸ (XMT) ma’lumotlariga ko‘ra, ayni paytda dunyo aholisining 55 foizi ijtimoiy himoyadan mahrum bo‘lsa, atigi 29 foizi kompleks ijtimoiy ta’minotdan foydalanish imkoniyatiga ega. Pensiya yoshidagi keksalarning 68 foizi qarilik pensiyasini olishadi. Bu esa ko‘plab mamlakatlarda ham jamg‘arib boriladigan, ham sug‘urtali pensiya ta’minotining yetarlicha rivojlanmaganligini ko‘rsatadi. Yana bir og‘ir muammo — taraqqiy topgan yigirma birinchi asrda ham, afsuski, insonlarning sog‘liqni saqlashga bo‘lgan huquqi dunyoning ko‘pgina mintaqalarida hali real haqiqatga aylanmadi. Bu, ayniqsa, aholining 56 foizi mazkur imtiyozdan mahrum bo‘lgan qishloq joylariga taalluqlidir. Buni esa quyidagi diogramma hamda grafikda ham aks ettirilgan:

Bu esa funktsiyalari bo'yicha davlat ijtimoiy himoyasiga xarajatlari aks ettirilgan ya’ni barcha davlat ijtimoiy siyosati faqatgina sog‘liqni saqlash va jamoaning xavfsizligiga e’tibor qaratilganligi diogrammada aksini topgan ya’ni 17.9% tashkil etayapdi. Bu Line Graph⁹da esa 120yillik davrda davlatlarning ijtimoiy himoyaga qaratilgan e’tiborini aks ettirilgan, shuningdek, ish jarayonidagi jarohatlar, onalik,nogironlar, qobiliyatsizlar hamda tirik qolganlarga davlat tomonidan ijtimoiy himoyasiga e’tibor yildan yilga o‘sib borishi va ularga e’tiborni yuqoriligini ko‘rsak bo‘ladi.


Bu rasmdan shuni ko’rinib turibdiki dunyo buyicha ijtimoiy himoyani qamrab olinishi dunyo aholisining 46.9% ni tashkil etayotgani eng achinarlisidur Bundan 26.4% bolalar, eng kam qismini esa zaiflar(ya’ni nogironlar) 28.9% ini hamda ishsizlarning 18.6% ijtimoiy himoyasi dunyo miqyosida e’tibor berilishidan dalolatdur. O‘zbekistonda esa pensiya ta’minoti bo‘yicha bu ko‘rsatkichlar yillar davomida o‘smoqda