Amaliy matematika va infarmatika

GRUNTLARNING NOMINI ANIQLASH VA SHURF KESIMINI TUZISH.

Umumiy ma’lumotlar

“Grunt” so‘zi nemischa “der grund” dan olinib “asos”, “zamin” ma’nosida ishlatiladi. Gruntshunoslik fani injenerlik geologiyasining alohida sohasi bo‘lib, bino va inshootlarning poydevor zamini sifatida foydalanilayotgan tog‘ jinslarining tarkibi, holati, hosil bo‘lish sharoitlari, fizik, mexanik xususiyatlari, qurilish ishlari ta’sirida ularda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlarni o‘rganadi.

7.1. Gruntlar injenerlik-geologik klassifikatsiyasi

Gruntlar tashqi bosimga chidamliliga asoslanib SNiP II –B, I-72ga ko‘ra quyidagi sinflarga bo‘linadi:
I. Tub (skal) gruntlar
II. Yarim tub (poluskaln) gruntlar
III. Yirik (dag‘al) donali bo‘shoq gruntlar
IV. Qumli gruntlar
V. Gil gruntlar
Har qaysi sinf namunalari o‘zlariga xos xususiyatlarga enadir.
I. Tub (skal) gruntlar. Ma’nosi – asos jinslar, ya’ni nurash mahsulotlari qatlami ostida joylashgan, mustahkam, qattiq, MTJ, MmTJ va sementlangan CHTJ qoyalari (“skala” – qoyadir) tushuniladi. Tabiatda katta maydonlarda massiv (yaxlit) jinslar ko‘rinishida uchraydi. Tashqi kuch ta’sirida siqilmaydi, suvda ivimaydi, o‘zidan suv o‘tkazmaydi. (MTJlar: granitlar, dioritlar, diabaz, bazaltlar; MmTJlar: gneyslar, kristalli slanetslar, kvarsitlar; CHTJlar: kremniyli qumtoshlar, shag‘altoshlar konglomerat, brekchillar, oxaktosh, dolomitlar).
II. Yarim tub (yarimqoya) gruntlarga nurash jarayoniga uchragan yuqorida ko‘rsatilgan jinslar kiritiladi. Nurash jarayonida ularning darzliklari (treshinovatost) hisobga olinadi. Bundan tashqari yarimtub gruntlarni aniqlashda zichlanish koeffitsienti, surilishga qarshiligi, suvda ivishi yoki erishi muxim ko‘rsatkichlar xisoblanadi.
III. Yirik donali bo‘shoq gruntlar – bu donalari o‘zaro birikmagan yoki gilli sementlashgan shag‘al, sheben, dresva, graviy jinslardir. Tashki kuch ta’sirida zichlashmasligi, deformatsiyalanligi ularning poydevorlarga yaxshi zamin bo‘la olishini ko‘rsatadi.
IV. Qumli gruntlarga – har xil kattalikdagi va zarralari o‘zaro bog‘lanmagan sochma qumlar kiradi. Qumlar tabiatda bo‘shoq va zich holatda bo‘ladi.
Zichlik darajasi 0-0,33 gacha o‘zgarsa bo‘shoq; 0,33-0,66 – o‘rtacha zichlik, 0,66 dan 1,0 bo‘lsa zichlangan xisoblanadi.
Qumlar imorat va inshootlar uchun yaxshi poydevor zamini hisoblanadi.
V. Gil gruntlar – maxsus o‘ziga xos injenerlik-geologik sinfni tashkil etadi. Gil gruntlarning xossalari ularning namligiga bog‘liq. Tabiiy holatda joylashgan grunt tarkibidagi namligi tabiiy namlik (W) deyiladi. Uning qiymati gruntning nam holatidagi og‘irligining quritilganidan keyingi og‘irligiga nisbati orqali topiladi va protsentda ifodalanadi.
Gil gruntlar deyarli xamma imoratlar poydevor zamini vazifasini o‘taydi. Bunday jinslar ustiga qurilgan imoratlar cho‘kadi. Cho’kish protsessi uzoq vaqt (oylar va yillar) davom etadi.
Amaliy ish bo‘yicha topshiriqlar.
Keltirilgan namunalardan tub jins gruntlar, yarim tub jins gruntlar, qumli gruntlar va gilli gruntlarni ajratib olib, ularning asosiy tashki belgilarini tushuntirib berish va xulosa chiqarish.

7.2. Gruntlarning asosiy fizik va mexanik xossalari.

(Gruntlarning fizik va mexanik xossalari keyingi o‘tiladigan fanlar – “Gruntlar mexanikasi”, “Zamin va poydevorlar”da mukammal o‘rganilib, bu ko‘rsatkichlarni aniqlash maxsus laboratoriya qurilmalarida bajarilishi munosabati bilan bu erda bu xossalar va ularni aniqlashning asosiy uslublari ko‘rib chiqiladi).