“Diskret matematik va matematik mantiq ” FANIDAN
MUSTAQIL ISHI
MAVZU:_MULOHAZALAR ALGEBRASI FORMULALAR TADBIQI.RELE-KONTAKT SXEMALARI
Topshirdi: 31-21 guruh talabasi: Xudoyberdiyev Dilshodbek
Qabul qildi: DO’SANOV XURSHID
Mavzu: Mulohazalar algebrasi formulalari tadbiqi. Rele-kontakt sxemalari.
REJA:
1. Rele kontakt sxemalari.
2. Ikkilik mantiqiy elementlar.
Rele kontakt sxemalari.
“Va” mantiqiy elementi. “Va” mantiqiy elementini ayrim hollarda “hammasi yoki hech narsa” elementi ham deyishadi. Mexanik o‘chiribyoqgichlar orqali “Va” mantiqiy elementini ishlash printsipini ko‘rsatish mumkin. Kalitlar ketma-ket ulangan bo‘lsin: • L1 lampani yoqish uchun nima qilish • kerak? Buning uchun ikkala kalitni • ham yopish kerak, boshqacha qilib • aytganda L1 lampa yonishi uchun A kalit va B kalitni ham yopish kerak. “Va” mantiqiy elementini integral sxemalar korpusida bo‘lgan va tranzistorlarda ko‘p yig‘ilgan. “Va” mantiqiy elementini sxemada ko‘rsatish uchun quyidagi belgilashdan foydalaniladi. • Va” mantiqiy elementi Ava B kirish kalitlariga ulangan. Chiqish indikatori bo‘lib svetodiod xizmat qilsin. Agar A va B kirish joylarida “Past” mantiqiy darajali signal (er) paydo bo‘lsa, u holda svetodiod yonmaydi. Ushbu holatda quyidagi jadvalda keltirish mumkin. • Shunday qilib rostlik jadvali “Va” mantiqiy elementining ishlashi haqida to‘liq ma’lumot beradi, ya’ni “Va” mantiqiy funktsiyani tasvirlaydi. “Va” mantiqiy elementi uchun kiritilgan belgilash “A va B kirish signallari “Va” mantiqiy funktsiyasi bilan bog‘langan bo‘lib, chiqishda Y signal paydo bo‘ladi” deb o‘qiladi. Ushbu tasdiqning qisqartirilgan ifodasi BUL IFODASI (A&B) deyiladi. BUL ifodasi – universal til bo‘lib, injenerlar va texnik xodimlar tomonidan raqamli texnikada keng qo‘llaniladi. • “Yoki” mantiqiy elementi. “Yoki” mantiqiy elementi ayrim hollarda • “hech bo‘lmasa birortasi yoki • hammasi” deb ham yuritiladi. • Oddiy o‘chirib-yoqgichlar • yordamida “yoki” mantiqiy elementini ishlash printsipini quyidagicha tasvirlash mumkin. • Chizmadan tushunarliki hech bo‘lmasa bitta kalit yoki ikkalasi ham yopiq bo‘lsagina L1 lampa yonadi. “Yoki” mantiqiy elementi uchun rostlik jadvali quyidagicha bo‘ladi: • “Yoki” mantiqiy elementi quyidagicha belgilanadi: • Rostlik jadvaliga ko‘ra mos ravishda Bul ifodasi ( yoki A+B=Y ) ko‘rinishda bo‘1adi. • INVERTOR. • Shu vaqtgacha ko‘rilgan mantiqiy elementlar hech bo‘lmasa ikkita kirish va bitta chiqishga ega edi. INVERTOR deb yuritiladigan “yo‘q” sxemasi esa bitta kirish va bitta chiqish mavjud. Invertorning asosiy vazifasi chiqishda kirish signaliga teskari bo‘lgan signalni ta’minlashdan iborat. Invertor quyidagicha belgilanadi: • Rostlik jadvaliga ko‘ra Bul ifodasi ko‘rinishda bo‘1adi. • “Va-yo‘q” mantiqiy elementi. • “Va-yo‘q” mantiqiy elementi va-yo‘q mantiqiy funtsiyani yoki inventorlangan “Va” ni amalga oshiradi. Ushbu mantiqiy amal quyidagicha belgilanadi: • Bu belgini quyidagicha yoyib ham yozish mumkin. • Rostlik jadvali esa quyidagi ko‘rinishni oladi: • “Yoki-yo‘q” mantiqiy elementi. • “Yoki-yo‘q” mantiqiy elementi yoki-yo‘q mantiqiy funktsiyani yoki inventorlangan “yoki” ni amalga oshiradi. Quyidagicha: • kabi belgilanadi. • Rostlik jadvali esa quyidagi ko‘rinishni oladi: • Shunga o‘xshash yana bir qancha standart belgilashlar kiritiladi • Ikkitadan ortiq sondagi kirishga ega bo‘lgan mantiqiy elementlar uchun ham mos ravishda quyidagicha belgilashlar ishlatiladi:
Endi rele-kontaktli sxemaning ishlash vaqtini ko‘ rib o'taylik. Tok o ‘tkazgichlar bo‘yicha birdaniga tarqaladi va rele ishlashi uchun (kontakt ulanishi uchun) bir takt vaqt ketadi deb hisoblaymiz. Demak, 3- va 4- shakllarda x signalga nisbatan у signali bir taktdan keyin berilishi kerak. v Sxema chiqishidagi signal W W ( xy yoki x y ) у signal bilan ] 0 —0 N. bir vaqtda paydo bo‘ ladi. x v n. ___ Shuning uchun sxemada be0 rilgan signallami ishlab chiqish У--------------------W W ---------------------- uchun sarf boMadigan vaqtni 5 -shakl doimo hisobga olish kerak, realizatsiya boMadigan funksiyani o ‘zgartirmasdan, ayrim vaqtlarda, bu vaqtni o'zgartirish kerak. Bu jarayonni, xuddi bir taktli funksional elementlardan yasalgan ko‘ p taktli sxemalarda qilganimizday, ushlab turish elementlari yordami bilan bajarish mumkin. Ushlab turish elementi vazifasini musbat kontaktli rele bajaradi (4- shakl). Ushlab turish vaqti 1 taktga teng bo‘ ladi. www.ziyouz.com kutubxonasi Х------W W ------х У------W W ------у 6- shakl T a ’ rif. Agar rele-kontaktli sxemaning kirishlariga t momentda x ],x 2,...,xn signallar majmuasi berilganda, uning chiqishida t + v momentda f (x t,x 2,...,xn) signal paydo bo'Isa, и holda rele- sxema f ( x x ,x 2,...,xn) funksiyani v ushlab turish vaqti bilan realizatsiya qiladi deb ataladi. Ketma-ket berilgan signallar bir-biriga bog‘ liq bo‘ lmagan holda ishlab .
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. H . T. To’rayev, I. Azizov. “Matematik mantiq va diskret математика”.
I jild. “Tafakkur-Bo‘stoni”. Toshkent-2011
2. Nefedov V.N., Osipova V.A. Kurs diskretnoy matematiki. M.: MAI,
1992.- 267 s.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. H . T. To’rayev, I. Azizov. “Matematik mantiq va diskret математика”.
I jild. “Tafakkur-Bo‘stoni”. Toshkent-2011
2. Nefedov V.N., Osipova V.A. Kurs diskretnoy matematiki. M.: MAI,
1992.- 267 s. 
