Аmаliy mashg’ulotlаr mavzulari 1-amaliy mashg‘ulot ekologiya fanining bo’lumlari. Mashg‘ulotning maqsadi

5 
O’simlik va hayvon turlari 
sonining qisqarishi 
Pestitsidlardan 
Foydalanish 
6 
Aholi sonining ortishi 
Radioaktiv ifloslanish 
7 
Cho’llanish jarayoni 
Kosmonavtik 
8 
Chiqindilarning ko’payishi 

---

 
Insoniyat oldida paydo bo’lgan ekologik muammolaridan faqat tabiiy resurslardan 
ratsional foydalanish orqali hal etish mumkin. 
Ekologik muammolarning keskinlashuvi yerdagi hayotga xavf tug’dirmoqda. Ana 
shunday muammolardan biri atrof-muhitni ko’plab chiqindilar bilan ifloslanishidir. 
Tadqiqotchilarning hisob-kitobiga hozirgi kunda insonning xo’jalik faoliyati 
natijasida dunyo bo’yicha yiliga 105-110 mlyard t. ga yaqin chiqindi yuzaga kelmoqda. 
Chiqindilar qattiq gazsimon, suyuq holatda bo’lib, ularning bir qismi havoga, boshqasi 
suvga, tuproqqa, o’simlik va hayvonot dunyosiga o’tib, to’planib boradi. 
Chiqindilarning yillar davomida to’planib borishi hozirgi kunda inson hayoti uchun o’ta 
xavfli quyidagi muammolarni keltirib chiqarmoqda. 
Atmosferaning ifloslanishi
. Atmosferadagi salbiy o’zgarishlar asosan, atmosfera 
havosida ikkinchi darajali moddalar miqdorining o’zgarishi bilan bog’liq. Atmosfera 
ifloslanishning tabiiy va antropogen manbalari bo’ladi. 
Sanoat korxonalari, avtomobillar va boshqa transport vositalari yoqadigan 
yonilg’idan atmosferaga azot oksidlari, qo’rg’oshin (har bir avtomobil bir yilda 1kg 
qo’rg’oshin chiqaradi), kaliy, simob, boshqa metallar birikmalari, atsetilen, etilen, 
metan, propan, toluol, benzopiren va boshqa uglevodorodlar ajralib chiqadi (11-rasm). 
11-rasm. Atmosferaning ifloslanishi 
Suv havzalari, qishloq xo’jaligi ekinlari ekilgan dalalar, chorvachilik fermalari, 
sanoat korxonalaridan chiqayotgan oqava suvlar bilan oqib keladigan metallar (masalan, 
simob, qo’rg’oshin, rux, mis, xrom, marganets, qalay) radioaktiv va zaharli moddalar 
bilan ham ifloslanishi mumkin. Metallar orasida ayniqsa, simob, qo’rg’oshin va ular 
birikmalari juda xavfli hisoblanadi. 
S 
anoat 
korxonalaridan chiqqan chiqindilar, ekinlari parvarish qilishda foydalaniladigan 
kimyoviy o’g’itlar, qishloq xo’jalik zararkundalariga qarshi qo’llaniladigan kimyoviy 
vositalar ham oqava suvlar bilan suv havzalariga tushganida ularni ifloslantiradi. Azot 
va fosforli organik birikmalar shahar kanalizatsiya quvurlari orqali ham ko’p miqdorda 
suv havzalariga kelib tushadi
(12-rasm). 

---

12-rasm.Chuchuk suvlarning ifloslanishi. 
Oziq moddalar kontsentratsiyasining ortishi suv havzasidagi biologik 
muvozanatning buzilishiga olib keladi. Dastlab cuv havzasida mikroskopik suv 
o’tlaritez ko’paya boshlaydi. Oziqning mo’l bo’lishi suv o’tlari bilan oziqlanadigan 
plankton qisqichbaqalar sonining ortishiga olib keladi. Bu esa planktonxo’r baliqlar va 
boshqa hayvonlarning ko’payishiga imkon beradi. 
Insoniyat qishloq xo’jaligi va sanoat mahsulotlari etishtirish maqsadida har yili 
2200 km
3
chuchuk suv sarflaydi. 
Bu suvning tahminan 60-80% i qishloq xo’jaligiga sarif bo’ladi. Sanoat tarmoqlari 
orasida ayniqsa tog’ ruda qazib olish, po’lat yeritish, kimyo, neft-kimyo, sellyo’loza-
qog’oz va oziq-ovqat sanoatlari suvning ko’p sarf bo’lishiga olib keladi. Bu tarmoqlar 
ehtiyoji uchun sanoatda foydalaniladigan chuchuk suvning 60-80 % sarf bo’ladi. 
Sanoat va qishloq xo’jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishning bundan buyon o’sishi 
qo’shimcha chuchuk suv zahiralarini talab qiladi.