Amaliy mashg`ulot№1. Mavzu: Ishlab chiqarishda ish kuni xronometraji,mehnatning og`irligi va keskinligi(zo`riqish) ni baholashni o`rganish

Xavfli yuklar GOST 19433-81ga asosan to`qqiz sinfga bulingan:
1) portlovchi moddalar;2) suyultirilgan, sik^ilgan, eritilgan gazlar;
3)yengil alangalanuvchi suyukdiklar;4)yengil alangalanuvchi modda va materiallar;5) oksidlovchi moddalar;6) zararli moddalar;7)radioaktiv moddalar; 8) uyuvchi va yemiruvchi moddalar;9) kamrok, xavfli moddalar.
Ular uchun maxsus belgilar mavjud.Xavfli yuklar maxsus tayyorlangan, yakka tartibdagi ximoya vositalari bilan ta’minlangan shaxe kuzatuvida, aloxdda vagon va avtomashinalarda junatiladi.Kunduzi avtomashinalarda xavfli yukni tashish uchun Ichki ishlar vazirligidan ruxeatnoma bulishi kerak.Xavfli yuklarni jamoat transportlarida tashish,olib borish kat’iy man etiladi.Xavfli yuklarni ortish,tushirish ishlari maxsus tushuntirish-instruktaj olgan shaxslar tomonidan javobgar kishi nazoratida bajariladi.
Uskuna,moslama va apparatlarning xavfli zonasini ximoyalashSanoat korxonalarida ishlatiladigan mashina va apparatlar tuzilishi,tayyorlanishi,ishlatishyuli,turlari,katta-kichikligi bo`yicha har xil bo`lib,ularning xavfsizligini ta’minlash asosan tayyorlashdan boshlanadi.
Ishchilarni xavfli va zararli vaziyatdan ximoyalash uchun zarur bulgan zamonaviy ximoya vositalarini topish va ishlab chikarish talab etiladi. Uskuna va apparatlarda mavjud bulgan xavfli zonalar inson xdyoti va salomatligiga ta’sir etadigan muxim omil bulib xisoblanadi.
Sanoatda kullanadigan korishtiruvchi reaktorlarda,filtrlarda,aralashtirgich va separatorlarda,tsentrifuga va maydalagichlarda,faltsovkalar va presslarda,vintli va lentali konveyerlarda,ekstruder va kuyuvchi uskunalarda,kompressorlarda, nasoslarda, materiallarni kayta ishlash dastgoxgarida va boshkalarda xavfli zona mavjud. Shuning uchun uskuna va apparatlarni tayyorlashda,texnologik jarayonni loyix,alashda xavfli zona va vaziyat anik kursatilgan bulishi,odamni xavfli joyga kirib kolish extimolini bartaraf kilish uchun barcha chora-tadbirlar kurilishi, himoya vositalari va kurilmalar tanlab ishlatilishi kerak.
Insonning xavfli zonaga kirishiga yoki xavfli jism,buyumning unga ta’sir etishiga yo`l ko`ymaydigan kurilmaga to`sik deyiladi.
To`sik harakatlanmaydigan,xarakatlanadigan va vakti-vakti bilan ochiladigan turlarga bulinadi.Tishli gildiraklar atrofiga,buyumlarning otilishi va uloktirilishi yiliga xar xil panjara, ekranlar va boshka kurinishdagi tusiklar urnatiladi.
Harakatlanmaydigan va ochiladigan tusiklar fakat ta’mirlash vaktida olinib,keyin yana boltlar bilan maxkamlab kuyiladi.Harakatlanadigan tusikdar ishchining mashina ishchi kismlari bilan doimo alokada bulishi vaktida kullanadi.
Himoya tusikl1ari yalang,gilof,yaxlit devor,himoyalovchi metall tur kurinishida tayyorlanadi va farkpanadigan rangga buyaladi.Korxonada tayyorlangan apparat,mashinalar ximoya tusiutari, moslamalari bilan ta’minlangan bulishi kerak. Ularni ishga tushirish joyida yana Kushimcha ximoya choralari kuriladi.
Avariya vaktida bunday uskunalarni tuxtatish uchun dastak(richag), tros,tugmacha(knopka),avtomatik tormozlash tizimi bilan boflangan uchirgichlardan foydalaniladi.
Elektr yordamida kurshovchi kurilmalar uskunalarning xavfeizligini ta’minlashda kullanadi. Ishlash usuli ximoya tusigini mashina yoki apparat bilan boglashdan iborat,ya’ni tusik olinishi bilan mashina, apparatni/tok bilan ta’minlanishi uziladi. Uskunalarni ishga tushirish uchun ximoya tusigini uz joyiga kayta tulik tiklash kerak buladi.
Fotoelement yordamida qurilmaning ishlash usuli xavfli zonadan nur utkazishga asoslangan.Yoruglik manbaidan chikkan nur xavfli zona orkali fotoelementga yunaltiriladi va yoruglik elektr tokiga aylangach,kuchaytirgich va tekshirish relesidan utib elektromagnitni ishga tushirish zanjirini ulaydi.Agar tananing biror kismi xavfli zonaga tushib kolsa,fotoelementga nur tushmaydi,elektr zanjir uziladi xamda uskuna,qurilma yoki apparatlarning harakati to`xtaydi.
Radioaktiv modda yordamida kurshov moslamasining ishlashi qo`lga takilgan uzuk yoki xalqaga joylashtirilgan radioaktiv moddaning nurlanishiga asoslangan.