Amaliy mashgʻulot-9 Kristallarning tuzilishini rentgenografik usullar yordamida aniqlash

nl=2dsin0
Vulf- Bregg tenglamasi
boʻlib, bu erda
n-yaxlit son boʻlib, u 1,2,3_ nurlarining qaytish tartibini beradi;
X-rentgen nurlari toʻlqin uzunligi, A;
d-kristall panjaradagi atomlar yuzasi orasidagi masofa;
0- atom yuzasiga tushayotgan rentgen nurlari tushish burchagi.
Har qaysi fazani bor yoʻqligi dastlab rentgenogrammada eng intensiv uchta chiziq orqali aniqlanadi, soʻng tasdiq uchun qolgan chiziqlari solishtirib koʻriladi. Agar aralashmada tekshirilayotgan faza kam miqdorda boʻlsa, unga tegishli chiziqlar intensivligi kichik boʻladi, ba’zilari esa mutlaqo koʻrinmasligi ham mumkin. Murakkab moddalarning rentgenografiya usuli yordamida fazaviy taxlil qilishning murakkab tomonlaridan biri shuki, bir fazaning intensivligi kichik boʻlgan ba’zi chiziqlari boshqa fazaning ancha intensiv chiziqlari bilan ustma-ust tushib yopilib ketadi. Natijada birinchi faza chiziqlarining nisbiy intensivligi adabiyotdagi ma’lumotlarga toʻgʻri kelmay qoladi.
Quyida 1400 ^oCda quydirilgan keramik massaning rengenogrammasi (2.12- rasm) va unda aniqlangan fazalar (minerallar)ning rentgenografik ma’lumotlari keltirilgan.


2.12-rasm. 1400 ^oCda quydirilgan keramik massaning rengenogrammasi.

Mullit minerali-deyarli barcha keramik buyumlarning tarkibiga kiradi. U quyidagi konstantali romb singoniyada kristallanadi: а=7,52 A: b=7,65 A; s=2,89A.

2.1-jadval

I	d/n, A	I	d/n
7	5,40	3	2,28
3	3,76	7	2,20
10	3,39	5	2,11
6	2,70	4	1,88
7	2,54	5	1,699
4	2,42	5	1,60

Mullit 3Al₂O₃ 2SiO₂ rombik singoniyaga oid.
2.2-jadval

I	d/n, A	I	d/n
10	4,03	5	2,01
6	3,13	6	1,92
7	2,83	6	1,867
8	2,48	4	1,687
4	2,46	6	1,699
4	2,11	2	1,63

а-kristobalit α-SiO₂ tetragonal singoniyaga oid.


Nazorat savollari

1. 
   Kristallarning tuzilishini qanday usul bilan aniqlash mumkin?
   
2. 
   Intensivlik nima?
   
3. 
   Atomlar va ionlar orasidagi masofa.
   
4. 
   Fazoviy tarkib qanday aniqlanadi?
   
5. 
   Rentgen usulining ahamiyati.
   

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. Zohidov K.S. Kristallografiya. Oʻzbekiston, 202. -256 b.
2. Попов Р.М., Шафрановский И.И. Кристаллография. М., "Высшая школа", 1972. – 352 с.
3. Егоров-Тисменко Ю.К. Кристаллография и кристаллохимия: Учебник для вузов. – М.: КДУ, 2005. – 592 с.