Amaliy mashG’ulot №7Quloqcha va turumli o’rtalik birikmalar Ishdan maqsad: To’g’ri tirnoqli birikmalar tayyorlashni

---

AMALIY MAShG’ULOT № 7Quloqcha va turumli o’rtalik birikmalar 
Ishdan maqsad:
To’g’ri tirnoqli birikmalar tayyorlashni
 
o’quvchilarga o’rgatish
 
Kerakli asbob-uskuna va jihozlar:
yog’och to’qmoq, yog’ochlar, adabiyotlar, plakatlar. 
Tayanch iboralar:
birikma, brusok. 
 
Duradgorlik buyumlari tayyorlashda ularning sifatli chiqishi va detallarning puxta 
birikishini ta’minlash maqsadida, uning shakli va o’lchamlariga qarab har xil, ko’rinishdagi 
bir tirnoqdn, ikki tirnoqli, ko’p tirnoqli ochiq, maxfiy va yarim maxfiy tirkoqli birikmalar 
hosil qilinadi. Ulardan eng soddasi va eng ko’p qo’llanadigani ochiq ko’rinishidagi bir 
tirnoqli birikmalardir. Bir tirnoqli 
birikmalar hosil qilish mashqi 3-
texnologik kartada ko’rsatilgan 
tartibda bajariladi. 
1. Birikmaga mos yog’och 
tanlanadi, randalash uchun qo’yim 
qoldirib undan material arralab 
olinadi.
2. 1-texnologik karta asosida l uzunlikdagi, eni a, qalinligi h bo’lgan ikkita brusok 
tayyorlanadi yoki dasta bet bog’lashni o’rganish uchun ishlatilgan tayyor brusoklardan 
foydalaniladi. 
3. Brusoklarning uchlarini go’niya asosida arralab to’g’ri burchakli qirqimlar hosil 
qilingandan so’ng tirnoq va quloqlar rejalanadi. Buning uchun brusoklarning uchida 
o’lchamda tirnoq va quloq uzunligi rejalanib, qolgan tomonlarga go’niya yordamida olib 
o’tiladi. Bir tirnoqli birikmalarda tirnoqning qalnnligi yoki qo’loqning kengligi brusok 
qalinligining 1/3 qismiga teng qilib olinadi (shuni hisobga olib ko’pincha bir tirnoqli 
birikmalarda brusokning qalnnligini 3 ga qoldiqsiz bo’linadigan o’lchamda tayyorlanadi). 
Shuning uchun tirnoq va quloq o’lchamlarini rejalashda xatkashning bir cho’pini brusok 
qalinligining 1/3 qismiga h/3 ikkinchi cho’pini brusok qalinligining 2/3h qismiga teng 
TIRNOQ KERTISH VA QULOQ 
O’YISH 

---

o’lchamga sozlanadi va ikkala cho’p 
yordamida «bet»larga nisbatan brusok 
chetlariga reja chiziladi. 
4.Reja asosida tirnoq chiqarish 
va quloq ochish uchun birinchi 
navbatda tilish ishi olib boriladi. 
Tirnoq va quloqlarni tilish ishlari 102-
rasmda ko’rsatilgandek olib boriladi. 
So’ng tirnoq chiqarish uchun kertish 
va quloq ochish uchun o’yish ishi 
bajariladi. 
Tirnoq va quloqlarni o’zaro bir-
biriga kiritib birikma hosil qilingach, 
uning jipsligi ta’minlanadi. Jipslikni 
ta’minlash 
chaspakli 
dastarra 
yordamida olib boriladi. Buning 
uchun birikmaning chokiga ham 
«bet»dan, ham orqadan arra qo’yiladi 
(arralanadi). 
Birikma hosil qilishni bir necha 
bor mashq qilinadi. 
Ikki tirnoqli birikmalarda har bir tirnoqning qalnnligi brusok qalinligining-qismiga 
teng qilib chiqariladi, quloqlar unga moslab ochiladi. 
Ikki tirnoqli birikmalar hosil qilishda birinchi navbatda tirnoqlar chiqariladi. So’ng 
tirnoqlarga moslab quloq, o’rinlari rejalanadi. 
Ko’p tirnoqli birikmalarda ham oldin tirnoqlar chiqarilib, so’ngra ular asosida kuloq 
o’rinlari rejalanadi. 
Ikki tirnoqli va ko’p tirnoqli birikmalarda ikki cho’pli xatkashlar yordamida rejalash 
mumkin emas. Ular uchun maxsus ko’p chizg’ichli xatkashlar tayyorlanadn yoki 
andazalardan foydalaniladi. 
Bir tirnoqli maxfiy yoki yarim maxfiy birikmalarda quloq o’rnida uya yoki teshik 
ochiladi. Buning natijasida tirnoq butunlay ko’rinmaydi yoki tirnoqning uch qismigina 
ko’rinadi. Shunga ko’ra maxfiy tirnoqli birikmalarda uya (brusokning eniga qarab) brusok 
enining 2/3 yoki ¾ qismigacha o’yilib, tirnoqning uzunligi unga moslab chiqariladi. 
Tirnoqli birikmalar hamma vaqt yelimlab biriktiriladi. Ayrim hollarda birikmaning 
puxtaligini oshirish uchun unga yog’och mix qoqiladi yoki uning sifatiga qarab ichki yoki 
tashqi tomonidan po’lat burchaklik yoki fanerdan tayyorlangan uchburchaklik mixlanadi. 
Mustahkamlash uchun savollar 
1.Tirnoqli birikma turlari haqida ayting? 
2.Tirnoqli birikmalar qanday biriktiriladi?