Amaliy mashg‘ulot №16 Mavzu: Auditda muhimlik tushunchasi va auditorlik riski. Auditorlik tekshiruvlarini rejlashtiish

Amaliy mashg‘ulot №16


Mavzu: Auditda muhimlik tushunchasi va auditorlik riski. Auditorlik tekshiruvlarini rejlashtiish

Audit rejasini ishlab chiqish jarayonida auditor tomonidan e’tibor qaratilishi lozim bo'lgan yana bir muhim masala, muhimlik va audit riski darajasini belgilab olishdir. Muhimlikni sonda ifodalash auditor uchun tekshiruv ko‘lamini belgilashda yordam beradi.

Buxgalteriya aniq hisob — kitobga asoslangan soha bo‘lsada, unda taxminlar, farazlar ko‘p qo'llaniladi. Misol uchun asosiy vositalarga eskirish hisoblash maqsadida shu asosiy vositaning iqtisodiy foyda keltiradigan davrini belgilashda ham shunday taxminlardan foydalaniladi. Buning natijasida buxgalteriyada ba’zi xatoliklar yuzaga kelishi, moliyaviy ma’lumotlar korxonada sodir etilgan operatsiyalar natijalarini to‘g‘ri aks ettirmayotgan bo'lishi, bir so‘z bilan aytganda, buxgalteriya ma’lumotlari xato bo‘lishi mumkin. Auditorlar bu xatolarni ikki guruhga bo‘ladilar:
1.Muhim (katta) xatoliklar;
2.Muhim bo‘lmagan (kichik) xatoliklar.
Muhimlik— moliyaviy hisobotdagi xatoning ushbu hisobotdan malakali foydalanuvchi unga asosan to‘g‘ri xulosalar chiqarishi va to‘g‘ri qarorlar qabul qihshiga mone’lik qiladigan chegaradir.
Muhim bo‘lmagan (kichik) xatoliklarning auditor tomonidan tekshirilmasligiga sabab (1) bu xatoliklar juda kichik va moliyaviy hisobot ma’lumotlaridan foydalanuvchilar qaroriga har qanday vaziyatda ham jiddiy ta’sir etmaydi; (2) kichik xatoliklarning sababini aniqlash va to‘g‘rilash uchun ko‘p vaqt va mablag talab etiladi; (3) bu xatolaraing sababini aniqlsh va to‘g‘rilash uchun sarflangan vaqt natijasida moliyaviy hisobotlarni topshirish muddatlari o‘tib ketishi mumkin.
Hozirda auditorlikning xalqaro amaliyotida ham, respublikamizda ham muhimlikning sonda ifodalangan yagona ko‘rsatkichi belgilangan emas. Chunki, bu ko‘rsatkich har bir korxonaning xususiyati, hajmiga bog‘liq. Ammo muliimlik ko'rsatkichi masalasida auditorlar tomonidan umumqabul qihngan frkr shundan iboratki, moliyaviy hisobotlarda keltirilgan ko‘rsatkichlarda 5% gacha xatolik muhim deb hisoblanmasligi mumkin, amm3-jadvalo bu xatolik 10 % dan oshganda muhim hisoblanadi va auditor tomonidan tekshirilishi kerak.
Audit riski —auditor tomonidan, muhim xatoliklarga ega bo‘lgan moliyaviy hisobotlar yuzasidan, bilmagan holda noto‘g‘ri (teskari) xulosa berilishi riskidir. Boshqacha qilib aytg;uida, mohyaviy liisobotkuda muhim xatoliklar mavjud, ammo tekshiruv jarayonida auditor tomonidan ularning aniqlanmaslik xavfi.
Audit rejasini ishlab chiqisli jarayoida auditor audit riskiga ta’sir etuvchi omiUarni aniqlashi lozim. Quyida mohyaviy hisobotlarda muhim xatoliklar mavjud bo'lishi mumkinUgini ko‘rsatuvchi omilLar ro‘yxati keltuilgan.
Xalqaro amaliyotda audit riskini baholashning quyidagi ikki usuli mavjud:
1) intuitiv;
2) hisoblash
Intuitiv uslulda audit riski tekshiruvni rejalashtirish jarayonida auditoning tajribasi va mijoz faolyati bilan yaqindan tanishishi hamda mijoz rahbariyati va buxgalteriya xizmati xodimlari bilan og‘zaki suhbat olib borish asosida umumiy moliyaviy hisobotlar yoki ularning asosiy guruhlari bo'yicha aniqlanadi. Ammo audit riskini baholash maqsadida intuitiv uslubni faqatgina kichik korxonalarga nisbatan qo'llash mimkin.
Shu sabab ushbu uslub xalqaro amaliyotda qo‘llanilmaydi.
Hisohlash uslubida audit riski quyida keltirilgan nisbiy kattaliklarning maxsus faktorli modeli asosida baholanadi:

Audit riski = DR x NR x AR

Ushbu modelda:

D R —doimiy risk (Inherent risk);
N R —nazorat riski (Control risk);
AR —aniqlanmaslik riski (Detection risk).

Doimiy risk —biror schyotga nisbatan hech qanday ichki nazorat tizimining o'matihnaganligi sababli shu schyotda muhim xatolikning yiizaga kelish riski.

Nazorat riski —biror schyotga nisbatan ichki nazorat tizimi o‘rnatilgan bo‘lsa hamki, shu nazorat tizimining sifatli ishlamaganligi sababli schyotda muhim xatolikning yuzaga keLishi riski.
Aniqlanmaslik riski —auditor tekshiruvni o'tkazgach, aslida muhim xatoliklarga ega schyotlnrga nisbatan, bilmagan holda, ijobiy xulosa berib yuborishi riski.

“AUDITDA MUHIMLIK TUSHUNCHASI VA AUDITORLIK RISK” MAVZUSI BO‘YICHA GLOSSARIY

93-jadval