Amaliy audit

 
11.5. Zaxira kapitali auditi 
Zaxira kapitali, agar Nizomda ko`zda tutilgan bo`lsa, sof foydani zaxira qilish 
yo`li bilan xususiy kapitalni to`ldirib borish uchun tashkil etiladi. O`zbekiston 

---

430 
Respublikasi amaldagi qonunchilikka muvofiq aksiyadorlik jamiyatlari jamiyat 
Nizomi bilan belgilangan, lekin Nizom kapitalidan 15% kam bo`lmagan miqdorda 
zaxira kapitali tashkil etish huquqiga ega. 
21-son BHMS ga ko`ra, «Korxona ta'sis hujjatlariga asosan foyda hisobidan 
shakllantiriladigan zaxira kapitali, mulkni qayta baholashdan yuzaga keladigan 
inflyatsiya rezervlari, pul mablag`laridan tashqari tekinga olingan mulklar 
to`g`risidagi axborotlarni umumlashtirish quyidagi schyotlarda amalga oshiriladi: 
8510 - «Mulkni qayta baholash bo`yicha tuzatishlar»; 
8520 - «Rezerv kapitali»; 
8530 - «Tekinga olingan mulk». 
Auditor zaxira kapitali hisobi bo`yicha buxgalteriya o`tkazmalari to`g`ri 
ekanligini tekshirishi lozim. 
Korxona Nizom kapitalini xorijiy kapital ishtirokida shakllantirishda 
qo`shilgan kapital deb ko`rsatiladigan kurs farqi hosil bo`lishi mumkin. 
Nizom kapitaliga ulush sifatida haqiqatda kiritilgan, moddiy qiymatliklar, 
nomoddiy va moliyaviy aktivlarni baholash ularni ta'sis hujjatlarida va dastlabki 
kelishuvlarda baholashdan farq qilishi mumkin. 
Auditor, shuningdek, zaxira kapitali to`g`ri tashkil etilganligi va 
to`ldirilganligi, ya'ni: foydadan ajratmalar hisobiga tashkil etilgan zaxira kapitali 
Nizom kapitalining 15% dan kam emasligi, mol-mulkni (asosiy vositalarni) qayta 
baholashdan hosil bo`lgan barcha inflyatsiya zaxiralari zaxira kapitali ko`payishiga 
o`tkazilganligi, bepul kelib tushgan mol-mulkning barchasi zaxira kapitalning 
ko`payishiga o`tkazilganligini tekshiradi. Tekshirish manbasi bo`lib korxona Nizomi, 
O`zbekiston Respublikasi hukumatining qayta baholash to`g`risidagi qarori, qayta 
baholash bo`yicha hisob-kitoblar, mol-mulkni bepul olish to`g`risida shartnomalar, 
qabul qilish-topshirish dalolatnomalari, bildirishnomalar (avizo) va boshqalar 
hisoblanadi. 
Zaxira kapitali ishlab chiqarishni rivojlantirish, korxona faoliyati tugatilganda 
ish haqi va soliqlarni budjetga to`lash, inflyatsiya bo`yicha zararlarni qoplash,
aksiyadorlik jamiyati hay'ati qaroriga muvofiq Nizom kapitalini to`ldirish, qayta 
baholash summalarini qoplash va aksiyadorlik jamiyatining boshqa yo`nalishlari 
uchun foydalaniladi. Ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyatlarida foyda yo`qligi yoki u 
yetarli emasligida zaxira kapitali imtiyozli aksiyalar bo`yicha dividendlarni to`lash 
uchun yo`llanishi mumkin. 
Auditor zaxira kapitali mablag`lari korxona xodimlariga moddiy yordam 
ko`rsatishga, mehnatga haq to`lashga yoki mukofotlar to`lashga ishlatilganligi 
holatlari bilan to`qnash kelishi mumkin. Shu bois, auditor zaxira kapitali ishlatilishini 
zaxira kapitali schyotidagi yozuvlarni tahlil qilish yo`li orqali ta'sischilar bilan hisob-
kitoblar hisobi va taqsimlanmagan foyda schyotlari bilan korrespondentlanishini 
sinchkovlik bilan tekshirishi lozim. 

---

431