Amaliy audit

Nazorat-maslahatchi auditorlik tizimining tarkibi 

 

 

16.2-chizma. Nazorat-maslahatchi auditorlik tizimining tarkibi. 

 

Chizmada axborot va dasturiy ta’minot umumlashtirib ko’rsatilgan. 

Barcha  tizim  shartli  ravishda  ikki  qismga  -  nazorat  qiluvchi  va  maslahat 

beruvchi qismlarga bo’lingan. Quyida biz bu qismlarning har birini alohida ko’rib 

chiqamiz. 

 

 

 

1                                                              

  1                                2 

Bilim manbai 

Bilim olish 

moduli 

Auditni bajarish 

moduli 

Auditorlik 

xabarlar 

fayli 

Ma’lumot 

beruvchi 

fayllar 

Auditor 

lik xulosa 

lari (nazorat 

qiluvchi) 

 

 

 

 

 

 3                           4 

Mantiqiy 

baholash moduli 

Kompleks 

baholash 

moduli 

Operativ 

ma’lumot lar  

manbai 

Auditor 

lik xulosa 

lari (masla¦at 

beruvchi) 

Foydalanuvchilar 

---

609 

 

Nazorat qiluvchi qism ikkita umumlashgan moduldan iborat bo’lib, ulardan 

biri bilimlar manbaini va tuzatish kiritishni, ma’lumot beruvchi va boshqa fayllarni 

tashkil qilish uchun, ikkinchisi esa - shaxsan auditni bajarish uchun mo’ljallangan. 

Bilim olish moduli (1-modul) - bilim manbaini tashkil etishga qaratilgan. 

Bilim  manbai  -  NMATning  asosiy    tarkibiy  qismi  hisoblanadi.  U  ikki 

qismdan: qoidalar manbai va haqiqatlar manbaidan iborat. 

Qoidalar manbai standart shakldagi bilimlar muolajasini o’z ichiga oladi: 

Agar  ,  u  holda    qoidalar  bir  necha  modifikatsiyalarda 

mavjud bo’ladi: 

a) Ekranga chiqarish  

<1 knopka bosilgan > <1-harakat bajarilsin> 

<2 knopka bosilgan > <2-harakat bajarilsin> 

 

b) Ekranga chiqarish  

Agar (E1 va E2 va .............EN), u holda  S 

v) Ekranga chiqarish  

Agar (E1 yoki E2 yoki . .. .. ...EN), u holda S 

g) Ekranga  chiqarish  

Agar (E1 yoki E2 va E3 . . . . . .EN), u holda S. 

Birinchi  modifikatsiya  (shakl  a)  auditorning    auditorlik  tizimi  bilan 

muloqotini tashkil qilish uchun qo’llaniladi. 

  parametri  -  dialog  olib  borish  darchasining  nomeri  bo’lib, 

o’zida auditor harakatlariga bo’lgan talablarni jamlagan. 

  parametri  -  foydalanuvchi  tomonidan  aktivlashtirilgan  

harakat nomi (masalan, ha, yo’q). 

  parametri  -  keyinchalik  qanday  qoida  yoki  tizimning 

boshqa  harakatlari  bajarilishi  kerakligini  aniqlaydi.  Bunda  tekshirilayotgan 

hujjatlardagi  xatolar  qayd  qilinib  yoki  qayd  qilinmasdan  keyingi  qoidaga  o’tish 

amalga oshiriladi. Bunga misol qilib, quyidagi matnni keltirish mumkin: 

Qolgan  modifikatsiyalar  noaniqlik  sharoitida  qaror  qabul  qilish  uchun 

qo’llaniladi.  Ularning  yordamida  tizimning  u  yoki  bu  xulosalari  bo’yicha  aniqlik 

ishonch  koeffitsienti  hisoblanadi.  Xulosalar  auditor  tomonidan  aniqlangan  xatolar 

tabiatiga qanday taalluqli bo’lsa, korxonaning moliyaviy holatini baholash yoki uni 

yaxshilash  yo’llarini  izlashga  ham  shunday  taalluqli  bo’lishi  mumkin.  Bu  erda 

shartlar  qiyin  bo’lib,  ular  o’zaro  turli  mantiqiy  bog’liqliklar  bilan  bog’langan 

bo’ladi. Bunday qoidaga quyidagicha misol keltirish mumkin: 

Agar 01 hisobvarag’i bo’yicha oldingi davr oxiriga bo’lgan  debet qoldig’i, 

plyus bosh kitobdagi «debet bo’yicha jami» minus «kredit bo’yicha jami» 

va hisobot davridagi debet qoldiq mos kelmasa, 

va «Debet bo’yicha jami» noto’g’ri hisoblangan bo’lsa,  

yoki «Kredit bo’yicha jami» noto’g’ri hisoblangan bo’lsa, 

yoki boshqa davr qoldiqlari hisoblanganda xatolar aniqlangan bo’lsa u holda 

xatoga bilib yo’l qo’yilgan bo’ladi. 

---

610 

 

Har  bir  qoida  shartiga  aniq  belgilangan  koeffitsient  yuklatiladi.  Xuddi 

shunday  koeffitsient  umumiy  qoidalar  uchun  ham  ko’rsatiladi.  Bu  xulosaga 

ishonch aniqlik koeffitsientining hisoblab chiqish imkonini beradi. 

 

 

 

 

 

 

 

Qoidalar manbaidan foydalanishning ikkita imkoniyati mavjud: 

-  auditordan  olingan,  talablarga  mos  keladigan  tashqi  axborot  bilimlar 

manbaidagi  navbatdagi  qoidaga  asosan  qayta  ishlanadi  va  olingan  natija  esa 

natijaviy fayllarga yuboriladi; 

- auditordan olingan, talablarga mos keluvchi tashqi axborot, avvalo, faktlar 

manbaiga  joylashtirilib,  u  auditorning  tizim  bilan  muloqoti  oxiridagina  mos 

qoidalar yordamida qayta ishlanadi. Auditorlik hisoboti bunda qismlar bilan emas, 

balki butunicha tarkib topadi. 

Auditni  bajarish  moduli  (modul  2)  -  tizim  ishini  bo’limlarga  ajratish, 

ekranga  standart  va  standart  bo’lmagan  tuynuklarni  chiqarish,  auditorlik 

xulosalarni tashkil qilish va tahrir qilish uchun belgilangan.