Amaliy audit

III. Sharoit 

7 

Import kontraktlari «Inkoterms» (ularni ko’rsatish) sharoitlari bilan 

tuziladimi? 

Ha 

 

 

8 

Import tovarlari bo’yicha hisobot ombor mudiri tomonidan 

buxgalteriyaga topshiriladimi? 

Ta’minot va tarqatish bo’limiga topshiriladimi? 

 

Ha 

 

 

Yo’q 

 

IV. Hal qilish 

9 

Xorijda va MDH davlatlari portlarida tovarlarning turib qolishi 

quyidagilar bilan bog’liq  

a) korxonaning talablariga binoan; 

b) tovarlarni tashish uchun transportning yo’qligi; 

v) fors-major holatlari   

 

 

Ha 

Ha 

 

 

 

 

Yo’q 

 

V. Aniqlik 

10 

Qabul qilib olingan import tovarlari sifati va miqdorini qabul qilish 

bosqichida aniqlanadimi?  

Ha 

 

 

11 

Har oyda mol etkazib beruvchilarning ma’lumotlari ularning kreditorlik 

qarzlari schyotlari bilan taqqoslanadimi? 

 

Yo’q 

 

12 

Buxgalterlar tomonidan schyot-fakturalar miqdor, sifat, baho va 

kontraktlarning bajarilishi muddatlari bilan taqqoslanadimi? 

 

Yo’q 

 

VI. Tasniflash 

13 

Mol etkazib beruvchilar bilan hisob-kitoblar yuzasidan korxona uchun 

xarakterli schyotlar korrespondentsiyasi ishlab chiqilganmi? 

 

Yo’q 

 

VII. Hisob 

14 

Xorijiy mol etkazib beruvchilar bilan hisob kitoblar yuzasidan analitik 

hisob doimo sintetik hisob bilan taqqoslab turiladimi? 

 

Yo’q 

 

15 

Import tovarlari bo’yicha analitik hisob ularning bosqichlardagi 

yo’nalishi bo’yicha olib boriladimi? 

 

Yo’q 

 

Buning uchun nazorat testlarini ishlab chiqish zarur bo’ladi (6.3.40 jadval). 

Xalqaro  iqtisodiy  aloqalarni  tartibga  solishning  asosiy  usullaridan  biri  bojxona 

tariflarini aniqlashdir. Ularning qo’llanilishi  asosida esa tovarlar bojxona qiymatini aniqlash 

qoidalari yotadi. 

Boj  hisoblash uchun import  qilinayotgan tovarlar  qiymatini aniqlab olish jarayonini eng 

murakkab  bosqichlardan  biridir.  Uni  aniqlash  esa  to’g’ri  va  egri  xarajatlar  bilan  tasdiqlangan 

ma’lumotlarga asoslanishi lozim. O’zbekiston Respublikasi «Boj tarifi to’g’risida»gi qonunining 

14-moddasida  tovarlarning  bojxona  bahosi  ustidan  nazoratni  amalga  oshirishda  bojxona 

organining huquq va majburiyatlari keltirilgan bo’lib, unda jumladan quyidagilar aks etgan: 

---

369 

 

- deklarant e’lon qilgan tovarning bojxona qiymati to’g’ri yoki noto’g’riligi haqida qaror 

qabul qilish; 

deklarant  e’lon  qilgan  tovarning  bojxona  qiymati  to’g’ri  aniqlanganligini  tasdiqlovchi 

dalillar mavjud bo’lmasa yoki deklarant taqdim etgan ma’lumotlarni noto’g’ri yoki to’liq emas, 

deb hisoblash uchun asoslar mavjud bo’lsa, o’zida bor ma’lumotlarga asoslanib, ushbu qonunga 

muvofiq tuzatishlar kiritish yo’li bilan bojxona qiymatini aniqlash usullarini birin ketin qo’llagan 

holda deklaratsiya borilayotgan tovarning bojxona qiymatini aniqlash va boshqalar. 

Lekin  shuni  alohida  qayd  etib  o’tish  kerakki,  yuqorida  ko’rsatilgan  tovarning  bojxona 

qiymati  to’g’ri  yoki  noto’g’riligi  bojxona  qiymati  tomonidan  faqatgina  qisman  aniqlanishi 

mumkin. Bu masala borasida to’g’ri qaror qabul qilish uchun esa taqdim etilayotgan invoys va 

transport  hujjatlarini  audit  jarayonidan  o’tkazish  zarur  bo’ladi.  Faqatgina  audit  uslublarini 

qo’llagan holdagina samarali va oqilona natijaga erishish mumkin. 

O’zbekiston  Respublikasida  Bojxona  nazoratini  amalga  oshirish  borasida  katta  ishlar 

amalga  oshirilmoqda.  Bojxona  kodeksining  ishlab  chiqilishi  va  tasdiqlanishi  buning  yaqqol 

misoli bo’ladi. Shu kodeksning 39-moddasida bojxona nazorati shakllari aniq keltirilgan bo’lib, 

eng  birinchi  o’rinda  bojxona  maqsadlari  uchun  zarur  bo’lgan  hujjatlar  va  ma’lumotlarni 

tekshirish  turadi.  Yuqorida  aytib  o’tilganidek,  bu  tekshirishning  asosiy  usullaridan  biri  ham, 

albatta, audit tamoyillarini qo’llash bo’lmog’i darkor. 

Bu  boradagi  ishlarni  jonlantirish  va  muammolarni  hal  qilish  uchun  O’zbekiston 

Respublikasi  Bojxona  qo’mitasi  tarkibida  yirik  nazorat  va  taftish  boshqarmasi  tashkil  qilindi 

hamda  hozirgi  kunda  quyida  keltirilgan  ish  va  masalalar  shu  boshqarma  tomonidan 

rejalashtirilib, muvaffaqiyatli hal qilinmoqda. Jumladan: 

- qo’mita hududiy bo’linmalarini to’la taftish o’tkazish; 

- qo’mitaning hisobga olish va hisobot tizimini tekshirish; 

-  bojxona  nazoratidan  o’tkazilishi  lozim  bo’lgan  tovarlar  va  transport  vositalari  turishi 

mumkin  bo’lgan  yoxud  nazorat  qilish  bojxona  organlari  zimmasiga  yuklatilgan  faoliyat 

oshirilayotgan hududlar, binolar va boshqa joylarni; 

-  tushayotgan  xabarlar  hamda  imkoniyatlar  yuzasidan  tematik  taftishlar  o’tkazish  va 

boshqalar. 

Audit  o’tkazish  va  tovarlar  O’zbekiston  Respublikasining  bojxona  hududiga  kirib 

kelganda soliq va ajratmalarni to’g’ri hisoblash uchun bojxona qiymatining asosligini inobatga 

olib,  import  muomalalari  bo’yicha  quyidagi  (6.3.41  jadval)  auditorlik  nazoratining  dasturini 

taklif etamiz. 

Keltirilgan  (6.3.41  jadval)  dasturdagi  asosiy  qismlardan  biri  ham,  albatta,  boj  qiymatini 

aniqlashning  to’g’riligini  tekshirish  bo’ladi.  Buning  asosiy  maqsadlari  quyidagilardan  iborat 

bo’ladi: 

-  tovarlar  qiymatining  sun’iy  ravishda  oshirilishi  (yoki  kamaytirilishi)ga  qarshi  kurash 

vositasi  sifatida  bojxona  organlari  zimmasiga  yuklangan  boj,  yig’imlar  va  boshqa  to’lovlarni 

undirishni hisoblash uchun real negiz (asos)ni aniqlash; 

-  valyuta  nazoratini  amalga  oshirish  uchun  zarur  bo’lgan  axborotni  to’plash  va  tahlil 

qilish; 

-  boshqa  bojxona  maqsadlarida,  shu  jumladan  O’zbekiston  Respublikasi  qonun 

hujjatlarida  nazarda  tutilgan  bojxona  ishiga  doir  huquqni  buzishlar  uchun  sanktsiya 

qo’llashlarning mavjudligi.