Amaliy №6 Mavzu: Ovqat hazm qilish organlarini anatomik tuzilishi. Nazariy tushuncha

Amaliy № 6
Mavzu: Ovqat hazm qilish organlarini anatomik tuzilishi.
Nazariy tushuncha. Ovqat hazm qilish nayi ovqat tarkibidagi oziq moddalarni mexanik qayta ishlanish va fermentlar ta’sirida organizm o`zlashtiradigan birmuncha oddiy moddalarga parchalanishidan iborat. Ovqat hazm qilish sistemasi organlari og`iz bo`shlig`i, halqum, qizilo`ngach, me’da va ichaklarga bo`linadi(5,10-rasm). Ovqat hazm qilish bezlari esa oshqozon osti bezi, so’lak bezlari, jigar, og`iz bo`shligi, oshqozon va ichak devorlarida joylashgan bezlardan iborat. Og`iz bo`shlig`ining shilliq qavatida turli hajmda juda ko`p so`lak bezlari joylashgan. Ular til, lab, lunj va tanglay nomi bilan ataladi. Shuningdek, katta hajmdagi 3 juft so`lak bezlari og`iz bo`shlig`i atrofida joylashgan. Quloq oldi,jag` osti va til osti bezi. Halqum voronkaga o`xshash, pastga tomon to-rayib tuzilgan. U kalla suyagining tubidan boshlanib, og`iz va burun bo`shliqlariga keng ochilib turadi. Halqumni umurtqa pog`onasi va undagi muskullar chegaralaydi, old tomonda hiqildoq joylashib, halqumga tutashib turadi. Halqum bo`shlig`i: burun, og`iz, hiqildoq qismlaridan iborat. Halqum devori 3 qavat bo`lib; ichki shilliq parda, muskul parda, biriktiruvchi to`qima pardadan iborat.Shilliq parda - ko`p qavatli yassi epiteliy, kiprikli epiteliy va shilliq parda osti bezlaridan iborat. Muskul par-da ko`ndalang targ`il muskullardan tuzilgan. Ular cherepitsaga o`xshab ustma-ust joylashadi. Biriktiruvchi to`qima muskul qavatlarini tashqi tomondan o`rab turadi(6-7-rasm).
Me`da hazm kanalining eng kengay gan qismi bo`lib, qorin bo`shlig`ining yuqori sohasida joylashgan. Uning ko`p qismi chap tomondagi qovurg`a osti sohasida, oz qis-mi esa qorin bo`shlig`i tepa bo`lagining o`rta qismida joylashgan. Me`da past bo`y-lilarda hayvon shoxiga o`xshash shaklda bo`lsa, o`rta bo`ylilarda ilmoqqa yoki noksi-mon bo`ladi O`rta yoshdagilarda uning hajmi 1-3 litr bo`ladi. Me`da kirish va chikish yqismlaridan iborat(9-10 rasm).
Ingichka ichak qorin bo`shlig`iga me`daning chiqish qismidan boshlanadi, uzunligi 5-6 m gacha bo`ladi. Ingichka ichak uch qismdan iborat.
1.O`n ikki barmoq ichak-ingichka ichakning boshlang`ich qismi bo`lib, uzunligi 25-30 sm. 2.Och ichak - 12 barmoqli ichakning davomi bulib, ingichka ichakning 5/3 qismini tashkil qiladi.
3.Yonbosh ichak - ingichka ichakning 5/2 qismini tashkil qiladi(11-rasm).
Me`da osti bezi me`daning orqa sohasida 1-2 bel umurtqalari qarshisida ko`ndalang joylashgan. Uning og`irligi 70-90 gramm bo`lib, uch qism: bosh, tana, dumdan iborat. U qorin pardadan tashqarida joylashgan. Me`da osti bezi murakkab tuzilgan, chiqaruv nayi ko`p tarmoqlangan bezlarga kiradi. Bez shirasi ishqoriy xususiyatga ega bo`lib, oqsil, yog` uglevodlarni parchalaydi. Me`da osti bezining tana va dum qismidagi max-sus hujayralar insulin ishlab chiqaradi. Insulin qondagi qand miqdorini bir me`yorda saqlaydi(12-17rasm).
Darsning maqsadi: Ovqat hazim qilish sistemasining hosil qiluvchi organlarning anotomik tuzilishi, vazifasi hamda joylashgan o`rni haqida ma’lumot berish.
Kerakli asboblar: maket, mulyaj, planshet, tablica, plakat, qog`oz, qalam, o`chirg`ich, chizg`ich va elim.
Ishning borishi: Amaliy darsi maruza darsida o’tilgan ma’lumotlarga tayangan holda olib boriladi. Ovqat hazim qilish sistemasining hosil qiluvchi organlarning joylashgan o`rnini mulyajda ko’radilar. So’ngra barcha organlar to’grisida to’liq va aniq ma’lumotlar bilan tanishib bo’lgach, ovqat hazim qilish organlarini qaysi organlar bilan chegaralanganligi va ular to’grisida Amaliy daftarlariga yoziladi.
Ishni rasmiylashtirishga doir tavsiyalar: Ovqat hazim qilish sistemasining hosil qiluvchi organlarning ketma-ketligida rasmini chizing. Ushbu sistema boshqa organlar sistemasidan farqlari va o’xshash belgilarinini Amaliy daftaringizga yozadilar.