Амалий машгулот №7

Давоси ва профилактикаси. Ботулизмнинг дастлабки клиник белгилари пайдо бўлиши билан дарҳол меъдани чайиш лозим. Сўнг беморга поливалент (А,В,С,Е) ботулиник антитоксин зардоб (мускул, вена орасига) юборилади. Зардоб ўз вақтида юборилса, бемор ҳаётини сақлаб қолиш мумкин, чунки зардоб бирдан-бир даволовчи препарат ҳисобланади. Бемор аҳволига қараб зардоб қайта юборилади. Зарарланган озиқ-овқатни истеъмол қилган, аммо ҳали касал бўлмаган кишиларга ҳам профилактик антитоксин ва ботулизмга қарши поливалент зардоб юборилади.
Касалликнинг олдини олишда ботулизм бактерияларини спора ҳолатида озиқ-овқатларга туширмаслик чораларини кўриш муҳим. Шу сабабли консервалар (қўзиқорин, бодринг, помидор, булғор қалампири ва бошқалардан), айниқса ёзда компотлар тайёрлаш технологиясига қатъий амал қилиш керак.
Гўштни яхшилаб пишириш, қолган овқатларни эса узоқ сақламаслик лозим.
Ботулизм қўзғатувчиси шиша банка ичидаги маҳсулотларни парчалаши натижасида кўп миқдорда газ ҳосил қилади, бу эса банка қопқоғини кўтариб юборади, бу ҳолатни “бомбаж” дейилади(1 расм). Бундай консерва ва компотларни мулоқат истеъмол қилмаслик керак.

1-расм. Ботулизм кузгатувчиси сакловчи консерва махсулотлари ва клиник куриниши.

2-расм. Ботулизм кузгатувчисининг электрон микроскоп ва ёруглик микроскопи остидаги куриниши.
Протейлар
Ушбу бактерияни 1885 йил Г.Хаузер айниган гўштдан биринчи бўлиб ажратиб олган. У агарли муҳитда ўстирилганда ташқи кўринишини ўзгартириб, ёйилиб ўсади. Шу сабабли бу уруғга Proteus деб ном берилган. У беш турдан иборат: P.vulgaris, P.mirabilis, P.morgani, P.rettgeri, P.inconstans.
Морфологияси. Proteus уруғига мансуб барча турлар полиморф, грамманфий таёқча шаклида бўлиб, узунлиги 1–3 мкм, эни 0,4–0,8 мкм. Уларнинг кокксимон, ипсимон шакллари ҳам бўлиб, спора ва капсула ҳосил қилмайди, ҳаракатчан, хивчинлари перитрих жойлашган. Электрон микроскоп ёрдамида текширилганда уларда фимбриялар борлиги аниқланган. Протеуслар Enterobacteriacaе оиласига мансуб бактерияларнинг барча хусусиятларига эга. Нуклеоидидаги ДНК таркибида Г+Ц 38-44% ни ташкил этади.
Ўсиши. Протейлар озиқ муҳитларга талабчан эмас, шунинг учун оддий муҳитларда (Эндо, Левин, Плоскирев) яхши ўсади. P.vulgaris ва P.mirabilis агарли муҳитда ўзига хос ёйилиб ўсади, яъни H-шаклдаги колониялар ҳосил қилади. Қиялаштирилган пробирка ичида конденсацион суви бўлган агарга (Шукевич усули билан) экилса, ўрмалаб ўсиб бутун юзасини қоплайди. Протейнинг айрим штаммлари турли тузлар, фенол ва бошқа моддалар таъсирида ёйилиб ўсиш хусусиятини йўқотади ва йирик, четлари текис О-шаклдаги колониялар ҳосил қилади. Уларни гўшт-пептонли бульонда ўстирилганда бир хил қуйқа ва чўкма ҳосил қилиб кўпаяди. Протейлар факультатив анаэроб, 20–37оС ҳароратда яхши ўсади.