Амалий машғулотнинг номи ва қисқача мазмуни Дарс соатлари хажми

12.2. Бино конструкцияларининг деформациясини аниқлаш

12.3. Конструкцияларда дефектларни аниқлаш

Таянч сўз ва иборалар: умумий текширишда ташхис қўйиш, ультратовушли дефектоскоп, конструкцияларнинг солқилиги, давом этувчи чўкиш.
Бино ва иншоотларнинг текширилаётган қурилиш конструкцияларини кўриниши, тавсифи, юк кўтариш қобилиятига бўлган таъсир даражасига кўра эксплуатацияга яроқлилик ёки турли-туман нуқсонларга ва шикастланишларга эга бўлишлари мумкин. Бу омилларни баҳолаш учун текширилаётган конструкцияни аниқланган деформация ва нуқсонлари бўйича тизимга тушириш ва бу маълумотларни руйхатга киритиш йўли билан туркумлаш мақсадга мувофиқдир. Қурилиш конструкциялари элементларининг шикастланишини таҳлил қилиб ва бошқа меъёрий чекинишларга кўра уларни кўчайтириш бўйича биринчи навбатдаги тадбирлар аниқланади.
Қурилиш конструкцияларининг айрим турлари (темирбетон, пўлат, тошли ва бошқа) ўзларигагина хос бўлган нуқсон ва шикастланишларга эга бўлишлари мумкин, шунга кўра умумий текширишда ташхис қўйиш усуллари ҳам алоҳида хусусиятта эга бўлади (1.3-жадвал).
12.1-жадвал.
Ора ёпма, том ёпма ва том қопламасининг техник ҳолати [3]

Конструкция турлари	Элементларнинг эгилиши
	ҚМҚ	Жорий таъмир	Капитал таъмир	Авария ҳолати
Том ёпма панжаралари	1/150	1/150-1/100	1/150-1/75	1/50
Стропила оёқлари	1/200	1/200-1/150	1/150-1/100	1/60
Ёпма тўсинлари (прогонлар)	1/200	1/200-1/150	1/150-1/100	1/75
Қаватлараро ёпма тўсинлари	1/250	1/250-1/150	1/150-1/100	1/100
Чордоқ ёпма ва том ёпмаларининг тўсинлари	1/200	1/200-1/150	1/150-1/100	1/100
Болтли бирикмали йиғма аркалар (оралиқнинг ¼ қисми учун)	-	1/250-1/150	1/200-1/150	1/100
Фермалар	1/300	1/300-1/200	1/200-1/175	1/150
Елимланган тўсинлар	1/300	1/300-1/250	1/250-1/200	1/175
Юпқа деворли қобиқлар, сводлар	1/200	1/200-1/150	1/150-1/100	1/100
Бирикмалардаги деформациялар, мм	1 гача	1,5-2	2-3	3-4

Бино конструкцияларининг деформациясини аниқлаш

Текширув натижасида аниқланган деформациялар қуйидаги бўлиши мумкин:
1) Умумий- конструкция ва иншоотларнинг силжиш ва деформацияланишининг тўла бўлиши кузатилади;
2) Маҳаллий- силжиш, солқилик, буралиш бир конструкциянинг, бирикув тугунларида ва бошқаларда юз беради.
Бино ва иншоотлардаги умумий деформациянинг содир бўлишининг асосий сабаби заминнинг нотекис чўкишидир. Заминнинг ҳаддан ташқари силжиши, лойиҳалаш жараёнида унинг юк кўтариш қобилиятини аниқлашда хатоликка йўл қўйилганда ёки лойиҳада кўзда тутилган меъёрий эксплуатация шароитини бузилишида содир бўлиши мумкин. Кўпинча бу ҳол чўкувчи грунтларни намланишида, муз қатламларини эришида, сув ва иссиқлик таъминоти тизимидаги авария ҳолатида юз бериши мумкин. Бино ва иншоотларнинг чўкувчанлигини ўлчаш репер ва чўкиш маркалари белгиларини солиштириб ўлчанади. Таянч реперларини нивелир билан нивелирланади. Иншоот оғишини ҳар хил усулларда аниқлаш мумкин: ёрдамчи нуқта лойиҳалаш билан, горизонтал бурчакларни ўлчаш билан, ишлаб чиқилган кренометрда ёнлама нивелирлаш, унда иншоотнинг оғишини ўлчаш учун ўлчов винти билан аниқ даражалардан фойдаланилади. Конструкция ва иншоотларнинг силжиши теодолит ёрдамида бажарилади, бунда объект ёки конструкциянинг ёнлама силжиши конструкция бўйлаб ўтказилган тўғри чизиқдан ўлчанади, ҳисоб олиш чизиғи сифатида, икки нуқта орасидан ўтказилган тордан ёки шу нуқталардан ўтадиган оптик нурдан фойдаланилади.
Айрим конструкциялар ва уларнинг қисмларининг махаллий деформациялари ёки жойларининг ўзгаришига турли элементлардаги солқилик ва айланиш бурчаклари киради. Бундай деформадиялар хамма вақт бўлади, лекин улар темирбетон ва пўлат конструкцияларни лойиҳалаш бўйича меъёрлардаги рухсат этилган қийматлардан ошмаслига керак (1.4-жадвал) [3]. Конструкцияларнинг солқилиги одатда қандайдир бошланғич нуқтага нисбатан геометрик нивелирлаш усули билан аниқланади.