Амалиёт бўйича ҳимоя балли: Сана: 2019й

Минтақавий биржа инфра тузилмамини ривожлантириш. Савдо иштирокчиларига АЖ «ЎзРТХБ»нинг савдо тизимларига кириш шароитларини яратиш мақсадида, республиканинг барча вилоятларида биржанинг минтақавий филиаллари фаолият юритади. 2018 йил 1 декабр ҳолатига кўра АЖ «ЎзРТХБ»да 335 нафар савдо майдончалари, 1 195 нафар брокерлик идоралари ва 3 894 нафар трейдерлар аккредитациядан ўтган.
Биржа 2019 йилда товар айланмасини 39 299,23 млрд. сўм миқдорга етказишни назарда тутяпти (6-жадвал).
6-жадвал
“Ўзбекистон Республикаси товар-хом ашё биржаси” акциядорлик жамияти савдо айланмаси ва прогнози

Манба: “Ўзбекистон республикаси товар-хом ашё биржаси” акциядорлик жамияти расмий веб-сайти – www.uzex.uz.
2018 йил билан таққослаганда 15,59 % ўсиш таъминланади. Бунда, битимлар ҳажмининг ошиши биржанинг барча электрон савдо платформаларида ўсиш ҳисобига эришилади: давлат ва корпоратив харидларни ташкил қилиш бўйича кўргазмали ярмарка ва платформалар, биржа. 2019 йилда башорат қилинадиган ўсиш суръати Жамиятнинг 2018 йилдаги фаолияти натижалари, савдо механизмларини такомиллаштириш бўйича кутилган чора тадбирлар ва барча савдо платформаларнинг фаолияти самарадорлигина асосланади.
2019 йилда биржа савдоларида 35,6 млрд. сўм га ёки жорий қилнинг кутиладиган 14%га ортиқ маҳсулотларни, хом ашё ва материалларни реализация қилиш режалаштириляпти.
Режалаштирилаётган даврда биржа савдо механизмларини янада такомиллаштиришга йўналтирилган комплекс тадбирлар кўзда тутилган бўлиб, уларнинг асосий мақсади мижозлар ва биржа аъзолари учун ташкилотлар жараёнларини соддалаштириш ва қўшимча қулайликлар яратишдан иборат. Шундай қилиб, олдинга қўйилган вазифаларга эришиш учун қуйидаги ишлар режалаштириляпти:
- ЎзРТХБнинг биржа савдоларида логистика модулини ишлаб чиқиш ва тадбиқ қилиш; Биржа битимларини имзолашни ва уларнинг ҳисоблаш-клиринг хизмат кўрсатишнинг электрон рақамли имзоларини амалиётга тадбиқ қилиш имконияти масалалари ўрганиш;
- биржанинг расмий сайтида биржанинг котировка рўйхатини такомиллаштириш, айниқса биржанинг мижозлари учун гаров суммалари тўғрисидаги маълумотлари ҳар бир контрактда акс эттириш ҳамда мижозларга мовофиқлик сертификатларини кўриш имкониятларини ярартиш;
- брокерлик идоралари ва биржа филиалларининг ходимлари томонидан қилинган таклифларга асосан брокерлик идораларини аккрелитация қилиш модулига тегишли қўшимчалар ва ўзгаришлар киритиш;
- ахборот технологиялар бўлими билан биргаликда коммиссия рўйхати модулини такомиллаштириш.

Хулоса
Мамлакатимизда амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотларда иқтисодиётда маъмурий-буйруқбозликка асосланган бошқарув тизимидан мутлақо воз кечилиб, бозор ислоҳотлари босқичма-босқич амалга ошириш учун кенг имкониятлар ва қулай шароитлар яратилмоқда.“2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси”даиқтисодиёт тармоқлари учун самарали рақобатбардош муҳитни шакллантириш ҳамда маҳсулот ва хизматлар бозорида монополияни босқичма-босқич камайтириш, ички ва ташқи бозорларда миллий товарларнинг рақобатбардошлигини таъминлаш;, корпоратив бошқарувнинг замонавий стандарт ва усулларини жорий этиш, корхоналарни стратегик бошқаришда акциядорларнинг ролини кучайтириш ва хизмат кўрсатиш соҳасини жадал ривожлантириш каби бир қатор вазифалар белгилаб берилган.
Ҳаракатлар стратегияси ва бошқа меъёрий ҳужжатларда белгилаб берилган вазифалардан келиб чиқиб, “Ўзбекистон Республика товар-хомашё биржаси” АЖ ўзининг узоқ-муддатли (2016-2025 йиллар учун) ва ўрта муддатли (2016-2018 йиллар учун) ривожлантириш стратегияси ва йўл харитасини ишлаб чиққан.
Ушбу стратегиянинг бош мақсади биржанинг акциядорлари, ходимлари ва бизнес ҳамкорлари манфаатларида тезкор ривожлантириш мақсадида тизим мобайнида тартибга солинадиган биржа истиқболли ресурсларидан фойдаланишнинг имтиёзли йўналиш, шакл, усул ва услублари тизимини яратишдан иборат.
Биржанинг корпоратив миссиясиинновацияларни жорий этиб, ўз мижозлари учун электрон тижорат соҳаси ва товар бозорларида мажмуавий ечимларни таъминлайдиган энг мақбул муҳитни яратиш, кенгайтириш ва такомиллаштириш ҳисобланади.
“Ўзбекистон Республика товар-хом ашё биржаси” акциядорлик жамияти ҳозирги кунда Марказий Осиёдаги энг йирик савдо майдончаси, ҳамда МДҲ мамлакатлари ичида изчил ривожланаётган хом ашё биржаси ҳисобланади.
Биржа муваффақияти уч тарафлама етакчилик стратегиясини амалга ошириш имконияти, ҳар уч йўналишда етакчилик қилиш қобилиятини реализация қилишга боғлиқ бўлади. Ушбу стратегия билан қўйилган мақсадларга эришиш, рақобатбардош имтиёзларни сақлаб қолиш учун Биржа қуйидагиларга риоя қилиши ва кучайтириши керак:
- бозордаги етакчилик;
- инновациялардаги етакчилик;
- хизмат кўрсатишдаги етакчилик.
2018 йилда биржанинг барча савдо платформалари тузилган битимлари жами ҳажми 28 672,0 млрд сўмни ташкил қилди ва биржа савдоларида жами 25 967,3 млрд. сўмга битимлар тузилган.Биржа савдоларида хом ашё, материаллар ва маҳсулотлар 25 967,3 млрд сўм миқдорга реализация қилинган бўлиб, 2017 йил давомида кўрсаткич 15 685,7 млрд сўмга ёки 2,5 бараварга ошган.
Биржа товар айланмаси умумий ҳажмида юқори ликвидли мағсулотларнинг солиштирма оғирлиги 67,5%ни (2017 йилда – 58,9%)ташкил қилди. Корхона–сотувчилар савдоларда ҳақиқий бозор нархларини шакллантириш ҳисобига 3 641,8 млрд сўм миқдорда қўшимча даромад кўрдилар (бошланғич нархлардан ошиш суммаси).
2018 йилда электрон давлат харидлари бўйича амалга оширилган битимларнинг умумий ҳажми 1 890,0 млрд сўмни ташкил қилди, маҳсулотларнинг умумий тежамкорлик – 267,6 млрд сўмни ташкил қилди. Ҳисобот даврида кўргазмали ярмарка савдоларида 1 109,8 млрд сўм суммага битимлар тузилди.
Ҳисобот даврида биржанинг валюта савдо майдончалари ва кўргазмали ярмарка савдолари орқали жами 115,5 млн АҚШ доллари маҳсулотлар экспорт қилинган яъни 2017 йил давомида 2,1 баравардан ортиқ. Экспорт ҳажмининг энг кўп солиштирма оғирлиги қуйидаги тур маҳсулотлар ва хом ашёларга тўғри келади: -полиэтилен – 36,7 млн. АҚШ доллари ёки 31,7% экспорт қилинди; -пахта толаси – 33,4 млн. АҚШ доллари ёки 28,9%; -катод мис - 16,6 млн АҚШ доллари ёки 14,3%; -саноат мойи - 7,8 млн. АҚШ доллари ёки 6,8%.
Биржа 2019 йилда товар айланмасини 39 299,23 млрд. сўм миқдорга етказишни назарда тутяпти.
Юқорида келтирилганлар асосида хулоса қилиш мумкинки, Биржа фаолияти йил сайин ривожланиб бормоқда. Шу билан бирга Биржа фаолиятини янада ривожлантириш учун қуйидагиларни амалга ошириш мақсадга мувофиқ.
1. Биржадаги савдоларнинг шаффолиги ва холислигини ошириш, бу соҳада коррупция элементларини тўлиқ бартараф этиш.
2. Давлат харидлари ва корпоратив электрон савдоларни амалга ошириш тартиб-таомилларини янада соддалаштириш ва мижозлар учун қулайликлар яратиш.
3. Биржа савдолари орқали маҳсулотларни экспортга чиқариш шарт-шароитларини енгиллаштириш.