Амальгамалар. Турлари. Хусисиятлари. Режа: Стоматологик амальгамма

АМАЛЬГАМАЛАР . ТУРЛАРИ. ХУСИСИЯТЛАРИ.
Режа:
1.Стоматологик амальгамма
2. Стoмaтoлoгик плoмбaaшёлaри.

Стоматологик амалъгамма- Бу симоб қотисҳмасини кумусҳ- қўргосҳин қотисҳмасидан (Аг * Сн) билан қотисҳма ҳисобланади.

Амалгали қотисҳма - бу кумусҳ қўргосҳинли , унга турли миқдордаги мис (Cу) ва оз миқдорда бўлган руҳ қўсҳилади. Кам миқдордаги мисли амалгамали қотисҳмалар таркибида 2-% мис тутади. Олдин қўлланилган аммалгамалар симоб билан бундай қорисҳмадан таркиб топган еди. Кам миқдордаги мисли типик замонавий амалъгамма 69,4% Аг. 26,2% Сн, 3,6% Cу ва 0,8% Зн таркиб топган бўлисҳи мумкин Амалгалар, бундай таркибли қорисҳмали паст миқдорли мисли,кўпинcҳа оддий амалъгаммалар деб аталади. Юқори миқдордаги мисли аммалгамали қорисҳмалар таркибида 12 дан 30% гаcҳа мис бўлади, сҳунга кўра улар кам миқдордаги мисли аммалъгммаларга нисбатан корозиягага турғунлиги жуда яҳсҳи яхсҳи. Юқори таркибли мисли типик амалгама Аг 60%. 20% Сн, 13% C ва 0% Зн иборат бўлисҳи мумкин. Қўлласҳдан олдин аммалгамали қорисҳмани симоб билан қўсҳилади, унинг компонентлари бир неcҳа сонияда пухта қорилади (тритурасия), кейин олинган пластиc массани cҳарҳланган соҳага қўйилади ортиқcҳа симобни олиб тасҳласҳ уcун уни конденсирланади. Бундан кейин қориҳсмага керакли сҳакл берилади, қотгандан кейин полирланади.
Анъанавий амалгамани олисҳ уcҳун қорисҳмани ва симобни ҳовонcҳада араласҳтирилади ва уруғcҳида майдаланади.Қў билан араласҳтиисҳ жараёни тритурасия деб аталади. Қорисҳма блокларда таёраланади, кейинcҳали улар исҳқаланади ва симоб билан араласҳади. Қорисҳмаларни еффеcтиве майдаласҳ токарлик ускнаси ёрдамида амалга осҳирилади. Бунда қорисҳмани зарраcҳлари нотўгри сҳакл олисҳади. уcҳун Янcҳилган кейин бир оҳак ва ҳаванели араласҳтирилади ва етилди. Аммо аста-секин исҳлаб cҳиқарувcҳилар киcҳик ҳажмидаги зарраcҳа исҳлаб cҳиқара босҳласҳди. Бу қорисҳ реакциясини яхсҳироқ назорат қилисҳга имконин бера босҳлади, силлиқ пломбаларни олисҳ ва амалгамı умумий сифатини осҳирисҳ. Токарлик орқали олинган қотисҳма зарраcҳлари бир ҳил сҳаклда бўлисҳи, киcҳик ва жуда киcҳик бўлисҳи мумкин. Ананавий аммалъгамали қорисҳмалар одатда зарраcҳалар ўлcами асосида таснифланади.
Нотўғри сҳаклли кукун зарраcҳалари нисбатан ёмон конденсасияланади ва зарраcҳалар аро соҳани тўлдирисҳ уcҳун қорисҳмада нисбатан кў миқдорда симоб (50-60% оғирлигига қараб) бўлисҳи талаб қилинади. ,тартибсизлик сҳакл cҳанг зарралари нисбатан камбағал суюқликка айланади ва у зарраcҳалар орасидаги мавжуд оралиқ тўлдиради деб араласҳмаси симобнинг нисбатан катта миқдорда (оғирлик 50-60%) талаб қилади. Cҳарҳланган тисҳ соҳасига қорисҳмани қойгандан кейин ундаги симобни ортиқcҳасини либ тасҳласҳ уcун конденсасияланади. Амалгама пломбасидан симобни максимал олиб тасҳласҳ амалгамани қотисҳ хусусиятларини яхсҳиласҳтиради. Тритурасиядан сўнг симобга бой қорисҳма, лекин cҳарҳланган соҳага киргизгунcҳа олдин паҳта сҳариги ёрдамида қисман конденсасияланган. Амалгамани аниқ пропорсиясини олисҳ ва араластирисҳ уcҳун, исҳлаб cҳиқарувcҳилар симобни дозалаб берувcҳи ускуна. араласҳтирисҳ уcҳун капсула ва уруғcҳи, ҳамда амалъгаматорлар таклиф қила босҳласҳди. Араласҳтирисҳ уcҳун типик капсула оҳирлари юмалоқласҳган, икки қисмдан иборат бўлган, бир-бирига кийгизиб ёки айлантириб қўйилади бўсҳлиқли найдан таркиб топган. Амалъгамали қорисҳма стандарт вазндаги пресланган куку таблетка кўринисҳидаги капсулага жойласҳтирилади. Бутилкадаги пипеткали ёрдамида капсулага симоб солинади. Кейин капсулага катта бўлмаган метал ёки пластмасс уругcҳи киргизилади, кейин капсула беркитилади.

1930 йилларда Гайлер, амалъгамага симобни таъсирини ўраганган, сҳуни аниқладики, 6% юқори мис таркибли нотўгри сҳаклли зарраcҳали қорисҳмалар ҳаддан тасҳқари кенгайисҳига олиб келади, сҳундай қилиб миснинг юқори таркиби коррозияни камайисҳ еффектлигига олиб келисҳи тасдиқ топмади. Бундан тасҳқари, 1930 йилларда биринcҳи изланувcҳилар коррозияга юқори cҳидамли таркибни исҳлаб cҳиқарисҳ уcҳун оддий амалъгамани мис сақловcҳи амалъгамалар билан араласҳтирисҳган. Лекин, бундай таркиблар жуда ҳар ҳил cҳиқган ва жуда узоқ қотган. Симобни ижобий таъсири амалъгамани коррозияга турғунлиги Иннес ва Ёуделис аниқ кўрсатилган, қайсики кумусҳ мис билан бирикмасини оддий амалъгамали қорисҳмаларга қўсҳисҳган.

Амалгамали қорисҳмаларга қўсҳувcҳи яна битта асосий модда , синк ҳисобланади. Қорисҳмани асосий елементларни оксидланисҳни камайтирисҳ уcҳун уни олдин уни исҳласҳ жараёнида оддий амалъгамаларга қосҳисҳган. Синк оксид пленкаси ҳосил қилиб оксидланади, қайсики суюқ қорисҳмани таёрласҳ вақтида уни юзасини қоплайди ва секинласҳтиради, сҳундай қилиб босҳқа елементлари оксидланади. Кўпинcҳа бунинг уcҳун қорисҳмага 1% ва ундан юқори рух қосҳилади. Лекин теҳнологик жараённинг оҳирида амалъгама қорисҳмасида 0,25 дан 1% гаcҳа синк қолади. Яна бир зарарли ортиқcҳа еффектлардан бири амалъгамада синк қолдиқлари бўласҳи, улар қотмаган амалъгамма намлигида тусҳган синк оксид синкга айланиб водород газига айланади, қайсики амалгамани кенгайисҳига олиб келади, сҳундан беморда огриқлар ҳам кузатилади. Клиник тексҳирувлар сҳуни кўрсатадики, кам ва юқори таркибли мис амалъгамалари, таркибида синк бор, синксиз амалъгамаларга нисбатан 20-50% узоқроқ ҳизмат қилади, Янги маълумотларни олган ҳолда, амалъгамаларни синк тутувcҳи ва синксиз исҳлаб cҳиқарисҳади, б ироқ амалъгама исҳлаб cҳиқарисҳ усуллари такомилласҳи ҳисобига амалъгама исҳлаб cҳиқарисҳ вақтида/нисбатан руҳни камайтириб исҳлаб cҳиқарилади.
Кумусҳ, қалай ва симоб реаксияси натижасида оддий амалгама қотисҳи кузатилади ва бу реаксия икки фазада содир бўлади: кумусҳ-симоб ва қалай-симоб. Улар қаттик бирикмалар ҳосил қилади ва амалгама қотисҳи келиб cҳиқади. Материалдаги бўсҳлиқлар миқдорини камайтирисҳ уcҳун, амалгамани cҳархланган тисҳга жойласҳтиргандан кегин яхсҳилаб конденсация қилисҳ жуда зарур, уни cҳархланган тисҳ деворига босиб керак ва матрицадаги ортиқcҳа симобни олиб тасҳласҳ керак. Конденсацияланган материал юзидан симоб билан бойитилган матрицани болаклаб олинади. Бу Амалгаманинг охирги структураси реаксия натижасида ҳосил бўлган маҳсулотни минимал миқдорини таминлайди. Кумусҳ ва симобнинг қалайли (Аг.Ҳг и Сн Ҳг) бирикмалари реаксиянинг асосий маҳсулотлари ҳисобланади ва улар стехиометрик емас. Терминологияга мувофиқ металлургияда исҳлатиладиган босҳланғиcҳ қотисҳма гамма-фаза(й) дейилади, реаксия маҳсулотлари еса- гамма- 1 ва гамма-2 фазалари.
Миснинг миқдори юқори ва паст бўлган амалгамалар 2 ҳил коррозияга уcҳрайди: кимёвий ва електрокимёвий (расм 2.29 ва жадвал 2.4) . Реставрация нинг окклюзион юзасида кимёвий коррозия кўпроқ сезилади ва тўқ хиралик қавати ҳосил бўлисҳини келтиради. Таркибида миснинг миқдори жуда юқори бўлган амалгамада мис оксидидан карасҳ ҳосил бўлади, аммо бу камроқ ҳолатларда кузатилади. Електрокимёвий коррозия амалгамаларнинг коррозияси механизмининг муҳим бир қисми ва барcҳа амалгама қотисҳ жойларида содир бўлисҳи мумкин.
Стоматологик клиникаларда симоб билан исҳласҳ гигиенаси бўйиcҳа тавсиянома:
1. Стоматологик амалгамалар ва симоб билан исҳлайдиган ходимларга симоб буғи нисбатдан хавфлилиги ва симоб билан исҳласҳда гигиенага риоя қилисҳ тўғрисида маълумот беринг.
2. Стоматологик клиникаларда исҳлайдиган ходимларга симоб буғи манбааларини потенсиали ҳақида ҳабар беринг. Амалгама cиқиндилари билан исҳласҳ ва тасҳқи муҳитни ҳимояласҳ қоидаларини ходимлар билисҳи зарур.
3. Яхсҳи сҳамолланадиган ҳонада исҳласҳ зарур. Агар кондиционер исҳлатилса вақти вақти билан филтрни алмасҳтирисҳ керак.
4. Вақти вақти билан исҳловcҳи ҳонада ҳаводаги симоб буғини тексҳириб турисҳ керак. Агар исҳловcҳи ҳонада симоб буғлари аниқланса, унинг концентрасияси бўйиcҳа давомий назорат отқазилинади. Мониторинг уcҳун дозаметрлар исҳлатилинади. Бу асбоблар дархол натижа беради ва айниқса симобни тўкилисҳидан кейинги вазиятларда тез бахоласҳга фойдали. Ҳозирги вақтда симоб буғини максимал миқдори 8 исҳ соати иcҳида 50мкг\м тенг.
5.Исҳ жойи онсонлик билиан тозаланисҳга керак. Полда турадиган қоплама силлиқ ва яхсҳи тозаланадиган бўлисҳик ерак.
6.Фақат капсулаланган қотисҳмалар ислатилади. Симобвақотисҳмалар билан кўп миқдорда исҳласҳ кўрсатилмайди.
7.Фақатгина тўлиқ комплектласҳтирилган амалгаматор исҳлатилади.
8.Амалгама билан еҳтиёткорлик билан сҳласҳ керак. Симоб ва янги араласҳган амалгама тери билан алоқасидан қоcҳисҳ керак.
9.Cҳиқиндилар билан исҳлаётганда ва барcҳа талабларига кўра бирмарталик капсула ёрдаисҳласҳ керак.
10. Силлиқласҳ ёки амалгамали реставрацияни олиб тасҳласҳда қувватили сўрғиcҳ исҳлатилади. Аспирация тизимида қопқон ёки филтр болисҳи керак. Вақти-вақти билан уларни тексҳириб турисҳ, алмасҳтирисҳ ва тозаласҳ, амалгама қолидиқларини олиб турисҳ керак.
11. Барcҳа амалгама cҳиқиндиларини зиcҳ ёпилган контейнерда ва қуруқ ҳолда ёки рентгенологик фиксаж еритмасида йиғиб сақланг. Амалгама cҳиқиндиларини сувда сақласҳ мумкин емас. Улар қуруқ ҳолда сақланади , cҳунки оcҳиқ контейнерда симоб буғлари ҳавога cҳиқисҳи мумкин. Уларниренгенологикфиксажеритмасидасақлагандамаҳсусcҳораларқўлланилади.
12. Иложи бориcҳа амалгама cҳиқиндиларини такроран исҳлатинг. Босҳқа ҳолатларда улар билан талабларга биноан ёндосҳисҳ керак. Амалгамадан фойдаланисҳда корхона танлареканмиз, у барcҳа зарур талабларга жавоб берисҳи керак. Тасҳқи муҳит ҳимояласҳ қонунига риоя қилган ҳолда амалгама cҳиқиндилари билан исҳ юритисҳда ҳар бир юридик сҳахс қонун қоидага риоя қилисҳи зарур. Сҳунинг уcҳун ҳар бир стоматолог симобли маҳсулотлар билан исҳласҳдан аввал барcҳа қонун қоидалар билан танисҳиб cҳиқисҳи сҳарт.
13. Симоб билан ифлосланган барcҳа буюмларни герметик қопларга барcҳа талабларга биноан жойласҳтирисҳ керак. Симоб билан ифлосланган буюмларни кейинcҳалик ёқиб юбориладиган умумий тиббий идисҳларга тасҳламаслик керак.
14. Оқиб кетган симобни маҳсус идисҳcҳалар, cҳизиқcҳалар ёки янги араласҳган амалгама ёрдамида йиғилади. Бу жароёнда cҳанг ютқиcҳ пилисос зинхор исҳлатилинмайди.[1]
Стoмaтoлoгик плoмбaaшёлaри.
Амалгамалар.Кумушли ва мисли амалгамалар.амалгамалар таркиби.
Кумушли амалгамалар.«Классик» кумушли амалгама уз таркибига куйидаги котишмаларни олади;65-66% кумуш,29-32% калай,2-6% мис,1% рух.Бу котишма симоб билан аралашган холда булади.Амалгама таркибидаги хар бир компонент узида салбий ва ижобий хусусиятларни саклайди;
кумуш пломбани мустахкамлигини таминлайди,амалгамани окувчанлигини камайтиради,бушликда кенгайиш кобилятига эга,коррозияга чидамлилигини оширади.
Калай котиш жараёнини секинлаштиради,киришиш хусусиятини оширади,каттиклигини ва мустахкамлигини пасайтиради,котишманинг амалгамалашиш жарайонини тезлаштиради.
мис каттиклигини камайтиради.пломбани бушлик киргокларига яхши ёпишишини таминлайди,амалгама тайёрлашда бир хил масса хосил булишини таминлайди.
Рух ишлаш жарёнини яхшилайди,оксид хосил булишини олдини олади,амалгама муртлигини камайтиради,пластиклигини яхшилайди.
Мамлакатимизда махсус хажмли дозатор ёрдамида порошок ва симоб дозаси аникланади.Хозирги кунда амалгамалар махсус икки камерали бир марталик капсула ёрдамида аралаштириш йули билан тайёрланади.Капсулада симоб ва порошок нисбати аник дозаланган;улар герметик булиб ишлаш вактида хона хавосини еркин симоб билан захарланишни келтириб чикармайди.
Кумушли амалгамаларнинг ижобий хусусиятлари;
ü каттиклиги ва мустахкамлиги юкори
ü пластик
ü огиз суюклигига тургун
ü тиш каттик тукимасини рангини узгартирмайди
ü яхши манипулятсияли сифат
ü бир мунча арзон
ü яхши силликланади
Кумушли амалгамаларнинг салбий хусусиятлари
ü тиш каттик тукимасига адгезияси камлиги
ü пломбани юкори иссиклик утказувчанлиги туфайли пулпани зарарлайди(симобни токсиклик тасирига боглик эмас)
ü хажмини узгариши(киришиши)
ü рангини тиш эмали ранига ухшамаслиги
ü стоматологик хонани симоб буглари билан захарланиши
Кумушли амалгамаларнинг кулланилишига курсатмалар;
1) I синф кариоз ковакни пломбалашда
2) II синф кариоз ковакни пломбалашда
3) V синф кариоз ковакни пломбалашда(моляр тишларда)
Кумушли амалгамаларнинг кулланилишига карши курсатмалар;
ü Амалгамага нисбатан аллергияни булиши ёки сезгирлигини ошиши
ü Касбий зарарли шароитларда ишлаётган беморнинг симоб билан сурункали интоксикатсияси(меркуриализм).
ü Огиз бушлигидаги олтиндан тайёрланган протезлар,пулат ва бошка металлардан тайёрланган протезлар билан бевосита тасири.
ü Бемор хохламаслиги
ü Даволаш муассасаларида амалгамалар билан ишлаш шароитини йуклиги.
Мисли амалгамалар.Мисли амалгамалар таркибига мис ва симоб,кам микдорда кумуш ва калай киради.
Афзаллиги;
ü пластик
ü ковак киргокларига яхши ёпишиши
ü кам киришади;кам окувчан
ü бактериосид тасири
Камчилиги;
ü огизда коррозияга учраши
ü тиш тукималарини кора ранга буяши
Миси амалгамалар билан эхтиёткорлик ва ишлаш техникаси кумушли амалгамалар сингари булади
Хозирги кунда Россияда мисли амалгама «СМТА-56» капсула шаклида чикарилади.Унинг «ишлаш вакти» 6-8 дакика

Кулланилган адабиётлар:

1. Harald O. Heymann Sturdevant's Art and Science of Operative Dentistry, 6e (Roberson,Sturdevant's Art and Science of Operative Dentistry), 2015

2. Боровский Е.В. «Терапевтик стоматология» Москва Медицина 1998й
2.Е.А.Магид, Н.А.Мухин “Фантомный курс терапевтической стоматологии”Атлас Москва Медицина 1987
3. В.И. Яковалева, Г.К.Трофимова, Т.П.Давидович, Г.П.Просверяк «Диагностика лечение и профилактика стоматологических заболеваний» Минск 1995 г .
4.Catalogue of Dental Materials, instriments, ets for sale by Samuel s. Wihite,