Navoiy tashbeh san'ati vositasida o ‘zini toat vaqtida xasta
chumoliga, isyon vaqtida vahshiy sherga, nafsini bahaybat filga,
ko‘ng!ini nimjon pashshaga o ‘xshatadi:
Toat aylarda mo 'ri xasta barin,
Lek isyon mahalli sheri arin.
Nimjon pashsha ко ‘nglum ayla gumon,
Zo ‘ri nafsim nechukki pili damon.
Shuningdek, munojotda yaratilayotgan
asam ing shuhratini
olamga yoyishni so‘rab qilingan iltijo ham mavjudligini
ko‘ramiz:
Shuhratin olam ichra paydo qil,
Olam ahlin alarga shaydo qil.
Navbatdagi
bob
M uhammad
(s.a.v.)
madhiga
bag'ishlanadi. Bob sarlavhasida “U1 shohi risolatpanoh na'tikim’'
degan jumlalarning qoilanilishi tasodifiy bo‘lmay, yozilajak
dostonning bosh qahramoni shoh ekanligiga ishora. Bobda
Payg‘ambarimizning asli qurayshiy,
yerlari abtahi, mazhablari
hoshimiy, manzillari Yasrib ekanligi aytilgach, U zotning nuri
“ Lot”
bilan
“Uzzo”ni
shikastlagani,
ismlarining
harflari
yechilganda ikkita “mim” harfming etaklari osilib,
kufr eli
motamining zulmatiga, din elining esa ulug‘vorligiga aylanishi
aytiladi.
4-bob
Me'roj
tuni
ta'rifiga
bag'ishlanadi.
Bunda
payg‘ambarimiz huzuriga elchi (Jabroil) kelib, Haqning salomini
yetkazganligi va oshiq o ‘z mahbubining visoliga erishmoq
niyatida
ekanligini xabar qilgani, payg‘ambarimiz yaratuvchining
huzuriga borganlarida ummatlarining gunohini kechirishni
iltimos qilganlari va barcha istaklari birma-bir qabul qilinganligi
haqida so‘z boradi.
5-bob so ‘z ta'rifida. Navoiy bu bobda so‘zga yuksak baho
berar ekan, shunday yozadi:
So ‘z kelib avval-u, jahon so ‘ngra,
337
Ne jahon, kavn ila makoti so ‘ngra...
Alloh-AUoh, ne so ‘zdurur bu so ‘z
Mundin ortuq yana bo 'lurmu so ‘z?
Jism bo ‘stonig ‘a shajar so \zdur
;
Ruh ashjorig 'a samar so 'zdur.
6-bob ulug'
salaflar
Nizomiy va Dehlaviy madhiga
bag‘ishlangan. Sho’.r dastlab badiiy adabiyotdagi ikki adabiy tur,
ya'ni nazm va n asr ta'rifiga to ‘xtalib, ularni bir-biriga qiyoslaydi
va nazmning nasrdan ustunligini isbotlar ekan, she'riy asarlarda
chiroyli, ta'sirli tbora va badiiy san’atlarni ko‘plab
q o ila sh va
injuni ipga tergandek misralar tizish mumkin, nasr esa sochib
yuborilgan javohirdek
go‘zallikdan
mahrum
deb
yozadi.
Shuningdek, nazm shakllari orasida masnaviyga alohida to ‘xtalib,
uni “vasi' maydon” (keng maydon) deb ataydi:
Mas naviykim, burun dedim oni,
So zda keldi vasi’ maydoni.
Nizomiy haqida so4z
yuritar ekan, u bu maydondan to^pni
olib chiqib ketdi, ya'ni go‘y va chavgon o ‘yinida yutdi: masnaviy
yaratishda birinchi bo ‘ldi deydi:
Do'stlaringiz bilan baham: