Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

Bo ‘lub olame buy la san'atnamoy,
Kecha-kunduz ish qildilar olti oy.
Ki necha ming ustoju san'atgari
Tamom ettilar Saddi Iskandariy.
Jahonning quruqlik qismini to ‘la fath etgan Iskandar 
Rumga qaytib, bir muddat o ‘z vatanida maskan tutadi. Endi unga 
daryo sayri ishtiyoqi g ‘olib kelib, uch ming kema bilan dengizga 
chiqadi. 0 ‘n ikki yil davomida Suqrot rahnamoligida yetti daryo 
- Rum, M ag‘rib, Zang, Hind, Ummon, Qulzum, Chin, Mashriq 
dengizlari hamda bu dengizlar iehidagi o ‘n ikki mingta orolni 
kezib chiqadi. Iskandaming keyingi dengiz safari butun olamni 
o ‘rab turuvchi Muhit (okean) uzra boMib, bu safarda xalq uning 
valiylik va payg‘ambarligidan bahramand bo‘ladi:
Berib xaylig ‘a mujda ul holdin,
Bo ‘lub barcha muqbti ul iqboldin.
Bilib xalq shohi muzaffar oni,
Hakim-u vali-yu payambar oni.
Iskandar safardan qaytishda xastalanadi va tutingan onasi 
Bonuga o ‘g ‘iliikm o ‘m iga qo'ya olmaganidan uzr so‘rab, maktub 
yozadi. Mazkur maktub butun dunyoni zabt etsa-da, oxir-oqibat u 
dunyoga hech bir narsasiz, ochiq q o l bilan ketayotgan, 
bu 
olamga shoh bo‘lgandan ko‘ra onadek buyuk zotga qullik qilish 
sharaft yuksakroq ekanligini anglagan ulug“ jahongirning 
iqrornomasi edi:
Boshimg ‘a tushub harza andeshae,
Dedim olam ochmoq erur peshae.
Ne qilg'on xayolim borixam emish,
Havas jomi ко ‘nglumga oshom emish.
367

---

Kerak erdi, to kirdi mag ‘zimg ‘a hush,
Xirad toki soldi dirnog ‘img ‘a jo ‘sh.
Demon qilsam erdi о ‘g'ulluq sanga,
Qabul aylasam erdi qulluq sanga.
Sanga aylabon xoki dargohliq,
Aning otin aytsam edi shohliq.
Asosiy qismning so‘nggi bobida yetti faylasuf hakim: 
Aflotun, Suqrot, Balinos, Buqrot, Hurmus, Farfmyus va Arastu 
Iskandaming onasiga ta'ziya bildirgani keladilar va shu bilan 
Iskandar voqeasi poyoniga yetadi.
Doston boshqa dostonlardan farq qilib, kattagina xotima 
bilan yakunlanadi. Xotima 6 bobdan iborat boMib, “Saddi 
Iskandariy” 
dostonini 
tugallash 
bilan 
muayyan 
m a’noda 
“Xamsa”ga ham yakun yasaydi. Xotima quyidagi boblami o‘z 
ichiga oladi:
84- bob - Husayn Boyqaro va uning farzandlari ta’rifi
85- bob - Hakimlar (donishmandlar) ta'rifi
86- bob - Gadoning shohga nasihati xususida
87- bob - So‘z gavhari xususida
88- bob - Darveshaliga nasihat
89- bob - Xulosa.
Dostonning so‘nggi bobida Navoiy unga baxt-davlat 
rahnamolik qilib, nihoyat “Xamsa”ni yakunlaganini yozar ekan, 
“Hayrat 
ul-abror” 
dostoni 
yozilishidan 
boshlab 
“Saddi 
Iskandariy” yakunlanguncha b o lg an jarayonni birma-bir eslab 
o ‘tadi. Navoiy tong otib kech kirguncha el-yurt tashvishi bilan 
band bo‘lgani holda salaflari uzoq muddat yozgan “Xamsa”ni 
juda qisqa muddatda - ikki yilda yakunlaganini, agar bevosita 
faqat yozish uchun ketgan vaqt hisoblab chiqilsa, olti oyga ham 
bormasligini faxriya tarzida bayon qiladi:
Sangakim yo 'q emgakda g ‘oyat pad id,
Ulus mehnatida nihoyat padid.
368

---

Qilib tongdin oqshomg'acha qiylu qol,
Yuzungga yetib har nafasyuz malol.
О ‘zung tinmayin xalq g 'avg ‘osidin,
Qulog ‘ing xaloyiq alolosidin.
В и mehnatlar ichra chekib so ‘zga til,
Zamondin kamo besh о ‘tub iki yil.
Chekib xoma bu noma itmomig ‘a,
Yeturgaysen og ‘ozin anjomig ‘a
Ki, aqli muhosib shitob aylasa,