Alisher Navoiyning avtobiografik g’azallari

CHiqib bu dayrdin Isog’a nevchun hamnafas bo’lmay, 

Bihamdillah, tajarrud birla himmatdan qanotim bor. 

 

Dayrdin  chiqmoq  –  bu  dunyoni  tark  qilmoq.  Ammo  “nobakor  olam”dan 

baland  ko’tarilish  uchun  ham  qanot  kerak.  Shu  ma’noda  tajarrud  –  voz  kechish 

va himmat tilga olingan.  

Diydortalab oshiqlarning suhbati –  ilohiy suhbat. Ular  uchun, Ibn  Arabiy 

aytmoqchi,  jimlik  va  sukut  oriflikning  oliy  belgisi,  negaki,  “bilgan  gapirmaydi, 

gapirgan  bilmaydi”.  Haqiqiy  ishq  ahlining  iqroriga  ko’ra,  “Qay  yerda  tinchlik 

bo’lsa,  haq  ila  birlik  bo’lar”.  Xaloyiqning  o’tkinchi  manfaatlarga  daxldor 

mashmasha va g’avg’olari ana shu xayoliy birlikka xalal beradi.    

Xaloyiq suhbatidin ming g’amim bordurki, muft o’lg’ay, 

Agar ming jon berib bilsamki, bir g’amdin najotim bor. 

 

“Xaloyiq  suhbatidin  ming  g’am”  iskanjasida  qolgan  kishi  najot  tilashi 

tabiiy.  Ammo  bu  “ming  g’am”dan  bittasida  ham  najot  yo’q.  Agar  bo’lganida 

tekinga “ming jon berib” bo’lsa-da, uni bilish mumkin. 

CHekib ag’yordin yuz javru tortib yordin ming g’am;  

Ne o’zga xalqdin g’ayrat, ne o’zumdin uyotim bor. 

 

Birinchi misrada gap yor va ag’yor haqida. Ag’yor dushman yoki g’anim. 

U  yuz  javr  ko’rsatgan  bo’lsa,  yor  yoxud  do’st  ming  g’am  yetkazgan.  SHu  bois 

o’zdan ham, “o’zga xalqdin” ham uzoqlashilgan. 

                                                

1

 Ibrohim Haqqul. “Parim bo’lsa, uchub qochsam...” / Alisher Navoiy.  G’azallar. SHarhlar. 

Toshkent, 1991. 148-bet.  

---

33 

 

“Raqib”,  “ag’yor”  deganda  biz  salbiy  qiyofadagi  inson  to’g’risida 

o’ylashga  ko’nikib  qolganmiz.  Holbuki,  tasavvuf  adabiyotida  “raqib”  va 

“ag’yor” haqidagi fikrlar nafsga tegishlidir.  

To’qqiz mingdir bu nafs hashorati, 

Mudom egurlidir alarning oti... 

YUnus Emro “To’rt kishidir yo’ldoshim...” deydi. “Ul to’rtning biri – jon, 

biri – din, biri – iymon” Xo’sh, oxrigisi-chi? Mana, eshiting:  

Biri nafsimdur dushman, 

Anda savashib qoldim...”

1

  

 

Tasavvuf  she’riyati  bilan  chuqur  yaqinligi  yo’q  Zahiriddin  Muhammad 

Bobur ham “shahvatu nafs qaviy dushmandur”. “Nafs yog’iysini mag’lub etgil”, 

nafs  “Dushmanedur  agarchi  o’tru  emas,  lek  bir  lahza  sendin  ayru  emas”,  deya 

ogohlantiradi. 

Navoiyning  “Chekib  ag’yordin  yuz  javr...”  deyishi,  bu  –  “nafsi  zolim”ga 

tegishli.  “Yor”  esa  “vujudi  mutlaq”dir.  Nafsni  yengish  –  “o’zlik  imoratin” 

buzish.  Aks  holda “Ne o’zga xalqdin g’ayrat, ne o’zumdin uyotim bor”, deyish 

holatiga ko’tarilish imkonsizdir. . 

Kechib ko’zdin yozay bir xatki, dahr ahlig’a ko’z solmay, 

Bu damkim, ko’z savodidin qaro ko’zdin davotim bor.  

 

Nega ko’zdin “kechib bir xat” yozish kerak? Faqat dahr ahlig’a ko’z 

solmaslik uchunmi? Yo’q, albatta. “Jon ko’zi” YOrni ko’rib, “Dil ondin xabar” 

bergach, husn shohi jon ichinda joylashib, ko’ngilni arsh” aylaydi. Bu botin 

ko’zning ochilishi: 

“Botin ko’zdir Do’stni ko’rgan, 

 Bu zohir ko’z yobondadur” 

Ko’zdan kechish va “ko’z savodi”ga oid haqiqat asosan ana shu. 

Tilar ko’nglim qushi anqodin o’tsa nori yuz vodiy, 

Muningdek sayr etarga Qofdin ortuq sabotim bor. 

                                                

1

  Ibrohim  Haqqul.  “Parim  bo’lsa,  uchub  qochsam...”  /  Alisher  Navoiy.    G’azallar.  SHarhlar. 

Toshkent, 1991. 149-bet.  

 

---

34 

 

 

Bu ikki misrada fano vodiysiga sayr e’tiborda tutilgan. CHunki Anqo 

qushidan ham “nori yuz vodiy”ga o’tishga fano ahligina qodirligiga Navoiyning 

o’zi bir o’rinda guvohlik bergan: