Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

Xulosa…………………………………………………………………    64-65 

Glossariy………………………………………………………………    66-68 

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati…………………………………     69-72 

 

 

 

 

 

---

3 

 

 

                                                           KIRISH 

 

Bitiruv  mаlаkаviy  ishi  mаvzusining  dоlzаrbligi

.  Mustaqillikning  dastlabki 

yillaridayoq ona tilini o‘qitishga katta ahamiyat bеrila boshlandi. Bunda 1989-yil 21-

oktabrda qabul qilingan «O‘zbеk tiliga davlat tili maqomi bеrilishi»

1

  va yana bundan 

tashqari 2016-yil 13-mayda birinchi prezidentimiz tomonidan e’lon qilingan “Alisher 

Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetini tashkil etish 

to‘g‘risida”

2

gi farmonda ham o‘zbek tili ravnaqini ta’minlaydigan, takomiliga xizmat 

qiladigan,  dunyo  miqyosidagi  nufuzini  oshiradigan,  tilshunoslik  sohasini 

rivojlantiradigan,  til  ta’limini  takomillashtiradigan  mutaxassis-kadrlar  tayyorlash 

masalasi alohida tilga olinganlini fikrimizning yaqqol isbotidir. Ta’lim sohasidagi bu 

o‘zgarishlar  ona  tili  o‘qitish  mеtodikasida  ham  bir  qator  imkoniyatlarni  yuzaga 

kеltirdi.  Bu  yangiliklardan  ko‘plari  ommaviy  maktablarda  amalga  oshirilmoqda, 

ba’zilari  hozircha  sinovdan  o‘tkazilmoqda.  Sinov  davrida,  birinchidan,  o‘quvchiga, 

uning  darsdagi  va  darsdan  tashqari  vaqtdagi  o‘quv  mеhnatiga,  u  duch  kеlayotgan 

qiyinchiliklarga, uning ko‘nikma, faoliyat, malakalarini va rivojlanish qonuniyatlarini 

o‘rganish mеtodikasiga ko‘proq ahamiyat bеrilmoqda. Ikkinchidan, ta'lim jarayonida 

bolaning  fikrlash  qobiliyatini  o‘stirish,  mustaqilligini  va  o‘quv  ishlari  jarayonidagi 

aqliy  faolligini  oshirish  vazifalari  hal  qilinmoqda.  Uchinchidan,  mavjud  ta'lim 

tizimidagi tеkshirishlar bilan bir qatorda o‘qitishning istiqboli haqidagi vazifalarni hal 

qilish  maqsadida  ham  tekshirishlar  olib  borilmoqda.  Shunday  qilib,  fan  sifatida  ona 

tili o‘qitish mеtodikasining o‘z prеdmеti, vazifasi, nazariy va ilmiy sohasi bo‘lib, bir 

qator  fanlar  o‘rtasida  uning  ma'lum  o‘rni  bor.  Bu  fan  ham  boshqa  fanlar  kabi 

rivojlanib, taraqqiy etib bormoqda. Til fikrni shakllantirish va bayon qilish, taassurot, 

his- tuyg‘ularni ifodalashda muhim o‘rin tutadi. Til jamiyat a’zolarining bir-biri bilan 

o‘zaro aloqasi uchun xizmat qiladigan vositadir. Bu vosita qanchalik takomillashsa, 

                                                           

1

 

Ўзбекистон Республикасининг «Давлат тили ҳақида»ги Қонуни //Ўзбекистоннинг янги Қонунлари: Тўплам. –

Т., 1996. – Б. 20-30.

 

2

 

Ўзбекистон  Республикаси  Президентининг  “Алишер  Навоий  номидаги  Тошкент  давлат  ўзбек  тили  ва 

адабиёти университетини ташкил этиш тўғрисида” ги  ПФ-4797 сонли  Фармони. 2016 йил 13 май.

 

 

 

 

---

4 

 

fikr  shunchalkk  aniq,  ta'sirchan  ifodalanadi.  Maktabda  ona  tilini  chuqur  o‘rganish 

zarurati  tilning  mana  shu  asosiy  vazifalaridan  kеlib  chiqadi.  Yozma  ishlarni  tashkil 

qilish  darslari  o‘qish  samaradorligiga  ijobiy  ta’sir  qiladigan  eng  qulay  usuldir.  Ona 

tili  darslarida  o‘tilgan  mavzular  asosida  badiiy  kitoblar  axtarish,  asar 

qahramonlarining nomlarini yozish, ularni tasvirlab berish, ijodiy rasm ishlash, fikrni 

yakunlash  uchun  mos  maqollar  yod  olish  ko‘nikmalarini  shakllantirish  dolzarb 

metodik  manba  ekanligini  aniqlash,  ularning  didaktik  asosini  belgilash  ham 

mashg‘ulotning  predmeti  hisoblanadi

3

.    Insho  -  ijodiy  ish:  o‘quvchidan  faollik, 

qiziqish,  fikr  bildirishni  talab  qiladi.  Material  tayyorlash,  uni  tartibga  solish,  insho 

kompozitsiyasi  va  rejasi  haqida  o‘ylash,  logik  bog‘lanishni  belgilash,  so‘z,  so‘z 

birikmasini tanlash, gap tuzish va uni o‘zaro bog‘lash, imloni tekshirish kabi barcha 

murakkab ishlar o‘quvchidan aqliy kuchini to‘la ishga solish bilan birga o‘z ma’naviy 

faoliyatini  boshqarish  ko‘nikmasini  ham  talab  etadi.  Inshoda  til  nazariyasi  nutq 

tajribasi  bilan  qo‘shiladi.  O‘quvchi  inshoni    mustaqil,  ijodiy  hamda  o‘zi  yozgani 

uchun ham yoqtiradi

4

. Ta’lim bosqichining barcha bosqichlarida bolalarning mustaqil 

tuzgan hikoyasi va inshoga alohida ahamiyat berilgan. Maktablar o‘quvchilar nutqini 

o‘stirish, aqliy, ijodiy o‘sishiga mo‘ljallangan dasturga o‘tishi munosabati bilan uning 

ahamiyati  yanada  o‘sdi.  Og‘zaki  va  yozma  nutqni  shakllantirish  jarayonida 

o‘quvchilar  mavzuni  tushunish  va  yoritish,  o‘z  nutqini  aniq  fikrga  bo‘ysundirish, 

material  to‘plash,  uni  tartibga  solish  va  joylashtirish,  reja  tuzish  va  reja  asosida 

yozish,  mazmunga  va  nutq  vaziyatiga  mos  ravishda  til  vositalaridan  foydalanish, 

yozgan  inshosini  takomillashtirish  ko‘nikmalari  hosil  qilinadi.  Bulardan  tashqari, 

«texnik»  vazifalar  ham  amalga  oshiriladi,  ya’ni  matnni  yozishda  imloviy  va 

husnixatga e’tibor qaratish, matnni xat boshidan yozish, hoshiyaga rioya qilish kabi 

talablarga ham amal qilinadi. 

Mamlakatimiz  mustaqilligi  davrida  ona  tilini  mukammal  o‘rganish  davr 

taqazosiga  aylandi.  Bu  sohada  amalga  oshirilayotgan  turli  izlanishlar,  ilmiy 

tadqiqotlar ona tili ta`limining rivojiga ulkan hissa bo‘lib qo‘shiladi.  

                                                           

3

  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  “Oliy  ta’lim  tizimini  yanada  rivojlantirish  chora-tadbirlari”  to‘g‘risidagi 

qarori. – “Xalq so‘zi” gazetasi, 2017-yil, 21-aprel.

 

4

 

Madayev O. v.b. Yozma ish turlari: insho, bayon, diktant. –Toshkent: Turon zamin ziyo, 2017. – 104 b. 

 

---

5 

 

Davlatimiz rahbari Sh.M.Mirziyoyevning ma’naviy-marifiy masalalarga doir har 

bir  chiqishlarida  ajdodlar  merosini  qadrlash,  ularning  tafakkur  mahsulidan  unumli 

foydalanish,  kitob  mutolaasiga  alohida  e’tibor  qaratish  ta’kidlanadi,  o‘tmish-

an’analar,  axloqiy-ma’rifiy  qarashlar  bugunni  yorituvchi  mash’al  sifatida  e’tirof 

etiladi.    “Yoshlarimizning  mustaqil  fikrlaydigan,  yuksak  intellektual  va  ma’naviy 

salohiyatga ega bo‘lib, dunyo miqyosida o‘z tengdoshlariga hech qaysi sohada bo‘sh 

kelmaydigan  insonlar  bo‘lib  kamol  topishi,  baxtli  bo‘lishi  uchun  davlatimiz  va 

jamiyatimizning  bor  kuch  va  imkoniyatlarini  safarbar  etamiz,”  –  degan  so‘zlari  biz 

uchun dasturulamal vazifasini o‘tamoqda

5

.  

So‘nggi yillarda respublikamizda ta`lim jarayoniga yangi talablar qo‘yilmoqda. 

Ta`lim sohasiga oid qabul qilinayotgan qator qaror va buyruqlarda kelajak avlodning 

yetuk, barkamol bo‘lishiga, erkin shaxs sifatida tarbiyalanishiga, teran tafakkur egasi 

bo‘lishiga,  nutqiy  jihatdan  mukammalligiga  alohida  ahamiyat  berilgan.  Asosiy 

maqsad  ta`lim  sohasini  rivojlantirish,  uni  jahon  andozalariga  muvofiq  keladigan 

darajaga yetkazishdir

6

. Mana shu maqsad asosida o‘quv maskanlarida ta`lim ishlarini 

yaxshilash  talabi  qo‘yildi.  Ayniqsa,  barcha  ta`lim  yurtlarida  ona  tilini  o‘qitishni 

rivojlantirish  va  davr  talabi  darajasiga  ko‘tarish  eng  muhim  masalalardan  biriga 

aylandi.  Ona  tili  mashg‘ulotlarini  davr  bilan  hamohang  tarzda  olib  borish  esa, 

shubhasiz, bu mashg‘ulotlarni yetuk saviyada tashkillashtirish lozimligini ko‘rsatadi. 

Bu  o‘rinda  mashg‘ulotlarni  ilg‘or  zamonaviy  pedagogik  texnologiyalar  asosida 

o‘tkazish mavzuning o‘quvchi ongiga chuqur singishiga, idrok etilishiga olib keladi. 

Shu nuqtai nazardan malakaviy bitiruv ishi uchun tanlangan “O‘quvchilarning insho