|
1-mashg‘ulot. SIFAT, UNING GRAMMATIK XUSUSIYATLARI VA KATEGORIYALARI
1-mashq. Berilgan she‘riy matn asosida quyida havola etilgan topshiriqlarni bajaring.
1. U qo‘shiq kuyladi yor sha‘niga mast,
Sho‘xchan she‘rlar aytda sevgi nomidan.
Hammani kuldirdi qiz esa faqat
Beparvo jilmayib o‘tdi yonidan.
U qo‘shiq kuyladi yor sha‘niga mast,
Yig‘lab, faryod chekdi sevgi nomidan.
Hammani yig‘latdi, qiz esa faqat
Beparvo jilmayib o‘tdi yonidan.
U qo‘shiq kuyladi yor sha‘niga mast,
Na kuldi, na qatra to‘kdi yoshini,
U kuyladi mag‘rur, qiz bo‘lsa shu vaqt
Huzuriga egib keldi boshini. (A.O.)
2. Bulbul o‘gay erur zog‘lar orasida,
Yugurik suv o‘gay tog‘lar orasida.
Muhabbat dardidan bemor qalblarmiz,
O‘gay bo‘lsak ne tong sog‘lar orasida. (A.O.)
1-topshiriq. Gaplarni kuzatib, matndan asliy va nisbiy sifatlarni aniqlang.
2-topshiriq. Qayd qilingan sifatlar sirasini nutqiy zahirangizdan foydalanib boyiting.
3-topshiriq. Asliy va nisbiy sifatlar xususiyatlarini alohida-alohida bayon qiling.
4-topshiriq. 1. Asliy sifatlar guruhiga kiruvchi sifatlarni o‘zaro qiyoslang. 2. Nisbiy sifatlar guruhiga kiruvchi sifatlarni o‘zaro qiyoslang.
5-topshiriq. 1. Asliy sifatlar guruhiga kiruvchi sifatlardagi umumiylikni toping. 2. Nisbiy sifatlar guruhiga kiruvchi sifatlardagi umumiylikni toping.
6-topshiriq. 1. Asliy sifatlar guruhiga kiruvchi sifatlardagi farqlarni aniqlang. 2. Nisbiy sifatlar guruhiga kiruvchi sifatlardagi farqlarni aniqlang.
7-topshiriq. Asliy va nisbiy sifatlarni o‘xshash va farqli jihatlari asosida tasniflang, guruhlang.
8-topshiriq. 1. Asliy sifatlarlarning har biri va barchasi uchun umumiy zotiy belgilarni bayon qiling. 2. Nisbiy sifatlarning har biri va barchasi uchun umumiy zotiy tabiati haqida hukm chiqaring.
9-topshiriq. Matndagi sifatlarning ma‘nodoshlari, shakldoshlari, vazifadoshlari va zidlari bilan munosabatlarini aniqlang.
10-topshiriq. Berilgan sifatlarni turli o‘rinlarda qo‘llab, gaplar tuzing.
2-mashq. Sifat darajalarini aniqlang. Daraja shakllarining qaysi usul bilan hosil bo‘layotganini qavs ichida bayon qiling.
1. Samimiy do‘stlari bo‘lmagan odam, haqiqatdan ham yolg‘izdir. (F.Bekon) 2. Ufq qizg‘ish tusga kirib, tong yorishardi. (Sh.R.) 3. Yaxshi fikrlar ham eng yaxshilariga joy bo‘shatib bermog‘i lozim. (V.Shekspir) 4. Torga tor dunyo, kengga keng dunyo. 5. So‘z sehridan kuchliroq sehr yo‘q. 6. Bir otim bor ajabgina, dumlari gajakkina, Hali kelsa ko‘rasiz, kula-kula o‘lasiz. (chayon)
7. Nechun tim qoradir arman ko‘zlari,
Hassos tabiatning sehrimikan bu.
Yo go‘zal bo‘lsinlar arman qizlari –
Degan onalarning mehrimikan bu.
Yo‘q bu mehr emas, sehr ham aslo,
Bu ko‘zlar o‘z-o‘zin aylab qo‘yar fosh.
Yig‘idan bo‘larmish ko‘zlar tim qaro-
Hech kim armanchalik to‘kmagan ko‘z yosh. (A.O.)
1-topshiriq. Gaplar tarkibidagi sifatlarni kuzating.
2-topshiriq. Lug‘atlardan, qo‘shimcha manbalardan foydalangan holda qayd qilingan sifatlar sirasini boyiting. Sifatiy belgi darajasini aniqlang.
3-topshiriq. Oddiy, ozaytirma va kuchaytirma darajadagi sifatlarni ajratib har birini alohida-alohida sharhlang.
4-topshiriq. Oddiy, ozaytirma va kuchaytirma darajadagi sifatlarni o‘zaro qiyoslang.
5-topshiriq. Oddiy, ozaytirma va kuchaytirma darajadagi sifatlardagi umumiy tomonlarni toping.
6-topshiriq Oddiy, ozaytirma va kuchaytirma darajadagi sifatlarni o‘xshash va farqli jihatlari asosida guruhlang.
7-topshiriq. Oddiy, ozaytirma va kuchaytirma darajadagi sifatlar haqida umumlashma hukm chiqaring.
8-topshiriq. Matnda qo‘llangan sifatlarning ma‘nodoshlari, shakldoshlari, vazifadoshlari va zidlari bilan munosabatlarini aniqlang.
9-topshiriq. Berilgan sifatlarni mustaqil sharhlab, ijodiy matn tuzing.
3-mashq. Berilgan sifatlarni sifatga xos LMGlarga birlashtiring.
bardam, yoqimtoy, oq, xafa, badjahl, boy, iliq, muloyim, toza, dilkash, yangi, yaxshi, tinch, yomon, jim, ichki, loqayd, badavlat, ozoda, yozgi, qishki, ertachi, chillaki, ertapishar, novcha, go‘zal, shirin, achchiq, jimjit, xushbo‘y, mo‘min, kuzgi, o‘ktam, sariq, zangor cho‘loq, salqin, sovuq, yassi, nordon, taxir, uzunchoq, nam, namxush, bukir, baquvvat, tetik, g‘amgin, qora, qizil, ma‘yus, yosh, keng, sokin, osuda, tor, uzun, xursand, kambag‘al, issiq, tashqi, devoriy, qishloqi, badbo‘y, qo‘lansa, yaqin, katta, og‘ir, g‘o‘r, puxta, ko‘hna, juldur, musaffo, isqirt, kir, eski, ho‘l, quruq, osoyishta, bezovta, xom, pishiq, dumalok, yapaloq, aylana, pushti, sho‘r.
xarakter, xususiyat, xossa bildiruvchi sifatlar:
holat bildiruvchi sifatlar:
shakl-ko‘rinish bildiruvchi sifatlar:
rang-tus bildiruvchi sifatlar:
maza-ta‘m bildiruvchi sifatlar:
hid bildiruvchi sifatlar:
miqdor bildiruvchi sifatlar:
o‘rin va paytga munosabat bildiruvchi sifatlar:
o‘lchov bildiruvchi sifatlar:
4-mashq. Sifat yasalishining sodda va qo‘shma sermahsul so‘z yasalish qoliplarini aniqlang. Qolip hosilalariga misollar keltiring.
rasmli, do‘ppili, kuchli, o‘tirishli, aybdor, nasldor, sersuv, bedin, sersavlat, noinsof, nomunosib, unutuvchan, kuyinchak, uyushqoq, qopag‘on, yeyarmon, yig‘loqi, yorug‘, turg‘un, qisqartma, ko‘chma, arzirli, chiyildoq, jirkanch, imloviy, ommaviy, hozirgi, kozoqi, o‘zbekcha, odamsimon, vatanparvar, zo‘raki, badbashara, jahonshumul, izchil, terskay, gapdon, achimsiq, hazilkash, qaram, sog‘lom, qiska, palovbop, xushhavo devqomat, dilorom, dilozor, kafangado, otashnafas, sohibjamol, sho‘rpeshona, kaltafahm, shirinsuxan, sho‘rtumshuq, balandparvoz, jig‘ibiyron, tepakal, xonavayron, xudobezor, otabezori, kamgap, kamsuxan, kamsuqum, kamqon, kamxarj, ertapishar, cho‘rtkesar, yebto‘ymas, o‘zboshimcha, gadoytopmas, tinchliksevar, o‘zbilarmon, ikkiyuzlamachi, qirqyamoq.
5-mashq. Gaplar tarkibidagi sifatlarning qanday so‘zga bog‘lanayotgani va sintaktik vazifasini aniqlang. Hech qanday vosita qabul qilmagan va kelishik bilan turlangan sifatlarning tobelanuvchi, egalik, kesimlik shakllari bilan o‘zgargan sifatlarning tobelantiruvchi hususiyatiga diqqat qiling. Xulosalaringiz asosida sifat so‘z turkumining UGMsini tiklang.
Do'stlaringiz bilan baham: |
