|
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent
davlat o‘zbek tili va adabiyoti
universiteti
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021)
333
rivojlanishi va ma'lumot olishning boshqa usullari tufayli tadqiqotchilar ham onlayn
lug‘atlarga qiziqish bildira boshladilar [Kefah A. Barham,2017].
Kompyuter leksikografiyasi – ko‘p asrlar davomida mavjud bo‘lgan an'anaviy qo‘lda yozilgan
leksikografik amaliyotdan yangi qog‘ozsiz axborot texnologiyalariga o‘tish. Bu lug‘atlarni yaratish uchun
matnli ma'lumotlarni qayta ishlash usullari va dasturlari to‘plami bilan ifodalanadi [Тузлукова В.И.,
2001:45].
Kompyuter leksikografiyasining markaziy ob'ekti bu kompyuter lug‘ati bo‘lib, u avtomatik qayta
ishlash va to‘ldirish dasturlari bilan jihozlangan mashina tashuvchilaridagi har qanday leksikografik ish
sifatida tushuniladi [Герд А.С., 1986:36].
Kompyuter lug‘atlarini yaratish g‘oyasi "turli xil og‘irlikdagi matnlarni tarjima qilishda tarjimon
tomonidan yo‘l qo‘yilgan xatolar turini va sonini aniqlash uchun hamda tarjimon lug‘atlar va
ma'lumotnomalarda qidirish uchun sarflagan vaqtini hisoblash orqali izlanishlar natijasida paydo bo‘ldi".[
Карпова О.М., 2001:57]. G.M. Mandrikova kompyuter lug‘atini – "mashina tashuvchisidagi har qanday
leksikografik ish"[ Карпова О.М., 2002:16] deb nomlashni taklif qiladi.
Ushbu mavzu bo‘yicha adabiyotlarda ushbu turdagi lug‘atlar nomining bir qator variantlari
mavjud: avtomatik (L.N.Belyaeva, A.S.Gerd, Yu.N.Marchuk), mashina (L.L. Nelyubin), kompyuter
(G.M. Mandrikov), elektron (VP Berkov, OM Karpova), zamonaviy versiyasi - raqamli lug‘at.[ Карпова
О.М., 2002:14].
Hozirga qadar kompyuter leksikografiyasi o‘z mahsuloti uchun bitta nom ishlab chiqmaganligini
hisobga olsak, yuqoridagi barcha variantlarni ekvivalent deb hisoblash mumkin.
ABBYY lingvistik tadqiqotlar bo‘yicha direktori P. Selegey, elektron lug‘at qog‘ozli lug‘atlarda
turli sabablarga ko‘ra talab qilinmaydigan ko‘plab samarali g‘oyalarni amalga oshirish va muomalaga
kiritish mumkin bo‘lgan maxsus leksikografik ob'ekt deb hisoblaydi. [http://www.lingvo-
plus.ru/leksikografiya/].
Elektron lug‘atlarning paydo bo‘lishiga ob'ektiv holatlar sabab bo‘ladi, ularning yordami bilan
lug‘at hajmi muammosini hal qilish, lug‘atda kerakli ma'lumotlarni tezda topish va tarkibni hozirgi vaqtga
moslashtirish mumkin. V.P.Berkovning fikriga ko‘ra, XXI asr lug‘ati quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lishi
kerak:
1.
O‘zining hajmida ulkan.
2.
Foydalanuvchining ehtiyojlariga qarab ma'lumotlarning bosqichma-bosqich chiqarilishini
ta'minlash.
3.
Lug‘atning sog‘lom bo‘lishi qobiliyati.
4.
Kirish va chiqish tillari so‘zlari haqida to‘liq grammatik ma'lumotlarni, xususiy nomlar
bo‘yicha keng materiallarni transkripsiya dasturlari bilan ta'minlash qobiliyati.
5.
Grafik tasviriy materialni kiritish imkoniyati. [Берков В.П., 1996:15].
Ushbu ehtiyojlarning barchasini elektron lug‘atlar qondiradi. Lug‘atlarning entsiklopedik va
lingvistik jihatdan umumiy qabul qilingan bo‘linishiga endi oppozitsiya electron(bosma) lug‘ati qo‘shildi.
Uning ortidan G.M. Mandrikova, biz ularning bir-biridan farqlarini quyidagi xususiyatlarga ko‘ra
ko‘rib chiqamiz:
1.
Egiluvchanlik - lug‘atdan foydalanishni soddalashtiradigan va u bilan ishlashda
foydalanuvchi imkoniyatlarini kengaytiradigan lingvistik va dasturiy ta'minot texnikasining
kompleksi sifatida. Bu foydalanuvchi qisqa vaqt ichida lug‘atga kirish va kerakli
ma'lumotlarni olish uchun qulaylikdir;
2.
Ko‘p tillilik - har bir til uchun leksik birliklarni ushbu tilning qonunlari va vositalari asosida
mustaqil tavsiflash imkoniyati sifatida;
3.
Qaytaruvchanlik - kompyuterning lug‘atiga kiritilgan har qanday tillardan kirish sifatida
foydalanish qobiliyati sifatida;
4.
Dinamizm - eskirgan ma'lumotlarni doimiy ravishda to‘ldirish, tuzatish, olib tashlash
imkoniyati sifatida dinamizm. Bunday o‘zgaruvchanlik, lug‘atning yaratilishi va ishlashi
davridagi o‘zgarishlarni sezish qobiliyati elektron lug‘at bilan an'anaviy lug‘at o‘rtasidagi tub
farqdir. [Тузлукова В.И., 2001:47].
Yuqoridagilardan tashqari, elektron lug‘atning yangi imkoniyatlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
lug‘at yozuvining mazmunini namoyish qilish uchun juda katta imkoniyatlar, shu jumladan turli
mezonlarga muvofiq namoyish qilish qobiliyati, oddiy lug‘atlarda ishlatilmaydigan turli xil grafik
Do'stlaringiz bilan baham: |
